Obraz29 (4)

„Beatus ille gui procul rtegotiis.

udziału w życiu publicznym i z dworskiej kariery” — pisze Anna Krzewińska.²⁷

Inni autorzy staropolscy: Sebastian Petrycy. Jan Libicki i We-spazjan Kochowski, przekładając, a właściwie parafrazując epod „Beatus ille”, postępują nieco odmiennie. Nie rezygnują oni z obecności lichwiarza Alfiusza, jednak każą mu przysłuchiwać się pochwale wsi wygłaszanej przez kogoś innego. 1 nawet jeśli u Petrycego, najbardziej pod tym względem wiernego Horacemu, lichwiarz pozostaje nieczuły na „uciechy" żywota wiejskiego, to owa rezygnacja polskiego autora z monologu stwarza sytuację zupełnie inną niż w utworze łacińskim: idealny obraz szczęścia ziemiańskiego staje się elementem zachęty, parenezy.

Tylko u Petrycego jest to zachęta bezskuteczna. Libicki i Kochowski zdecydowali się na krok dość ryzykowny, jeśli chodzi o wierność wobec wzoru: u nich Alfiusz po prostu nawraca się na wiarę ziemiańską, postanawia prowadzić życie szczęśliwego wieśniaka. Podobnie dzieje się w parafrazie Samuela ze Skrzyp-ny Twardowskiego, jedynego z poetów staropolskich, który pochwałę wsi włożył w usta Alfiusza:

To gdy rzekł lichwiarz Alfijusz,

Podobał sobie wiejskie obyczaje i już Mieszkać myśli między chłopy,

Z lichwiarskiej swej nie żyjąc więcej potym kopy.

(S. Twardowski, Ode Horatiana, w. 71-74)

Wśród parafraz epodu „Beatus ille” szczególne miejsce zajmuje jego palinodia pióra Macieja Kazimierza Sarbiewskiego zatytułowana Laus otii religiosi (Pochwała spokoju w zakonie). Paradoksem jest, że właśnie ten tłumacz, we wnioskach ideowych najdalej odchodzący od Horacego, najbardziej ściśle trzyma się schematu epodu. Jednak także w zakończeniu tego utworu Alfiusz — przynajmniej w trybie przypuszczającym — odwraca się od lichwy ku szczęśliwemu życiu zakonnemu.

Niejako na marginesie warto tu wspomnieć, że Sarbiewski nie był pierwszym, który w tak zaskakujący sposób wykorzystał topikę pochwały wsi, mianowicie jako tło dla ukazania przeżyć religijnych. Wcześniej Stanisław Grochowski w Toruńskich nocach wymieniał jako jeden z ważniejszych uroków życia wiejskiego spokój umożliwiający żarliwą modlitwę:

27 A. Krzewińska, Pieśń ziemiańska, antyturecka i refleksyjna. Studia nad wybranymi gatunkami staropolskiej liryki XVI i XVII wieku, Toruń 1968, Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Prace Wydziału Kilologiczno-Filozoficznego, t. XIX, z. 2, s. 65.