DSC05101 (3)

nunumti w sw iaropog lądzie Frycza, którego przejawem jes* np. wykluczenie kobiet z udziału w życiu publicznym (uważano je za źródło zła. a głównie grzechu nieczystości). Powstaje więc zagadnienie: kto w koncepcji Frycza winien pełnić funkcję regulatora stosunków społecznych w państwie? W wielu miejscach O poprawie zaznaczał Frycz, że przede wszystkim na królu ciąży obowiązek i odpowiedzialność za układ stosunków międzyludzkich. Jedną z najbardziej dodatnich i istotnych cech kierowanego przez mądrego władcę państwa jest właśnie to. że ..najlepsi w narodzie" uzyskują najwyższe dostojeństwa. Zadania tak pojętej władzy królewskiej nie są łatwe. Państwo bowiem - pisze Frycz - „składa się z biednych i majętnych. ze szlachty i plebejuszów, i innych stanów”⁶. Wymarza to z natury rzeczy szereg antagonizmów które trzeba zlikwidować. To z kolei winno doprowadzić do zapanowania wzajemnej przyjaźni, która - zdaniem Fry cza - jest podstawa ustroju państwa. Nastąpi wówczas ..trwała zgoda wśród obywateli”. Zadaniem króla jako regulatora stosunków mię-dzystanowych (po raz pierwszy moment ten występuje już w liście Frycza do Zygmunta Augusta z 1543 r.) jest też usunięcie licznych wad cechujących klasy panujące. Nie byłoby to możliwe bez energicznej ingerencji władzy królewskiej. Toteż Frycz zdążał do jej wzmocnienia, choć czyni! to nie zawsze konsekwentnie.

Tego rodzaju potrzebę dostrzegali także i inni ówcześni pisarze. Tak w ięc np. Stanisław Zaborowski, będąc też zwolennikiem wzmocnienia władzy królewskiej, zamierzał również przyznać królowi podobną funkcję pośrednika między stanami, choć państwu nadać chciał charakter tcokra-

Dzieia wszystkie, 1.1, s. 129.

Pisał jeszcze w nikli 150' ..cz\ wie kiół, tesli nie ineduthmeni i zachowawcą królestwa i ludu '" ł\sdoboy piw ^rttu opartego na cnocie społecznego cgaht.in .-nut głosili _vX> prawiła liczni pisarze, począwszy od Biernata: l uhh-na. Jednakże pierwszym. który pogląd\ te ujął w sistema-jycatą i teoretycznie pogłębioną całość był właśnie Frycz. \V\pływało hi stąd. ze jego głównym celem było możliwie wszechstronne i gruntowne przetworzenie zastanego stanu rzeczy: dlatego Wimr o Lirxw^fofcysAni by li pierw • sAin w Polsce dziełem z zakresu publicystyki, a < > /sywu-wic Rzeczypospolitej było pieni szynt wielkim traktatem teoretycznym zorientowanym prakty cznie, tj. mającym na celu gruntów’ną reformę ustroju państwa.

Wiązało się to z problemem zasadniczym tej epoki, t/ii, posiadaniem ziemi, gdyż w tych czasach podstawę stosunków produkcji stanowiła szlachecka wlasnose ziemi Obok prawa własności ziemi pan posiadał równocześnie niepełną własność w stosunku do osoby chłopa. W ten sposób zależność stanowa była równocześnie źródłem zależności osobistej. Rzecz jasna, iż Frycz, nie mógł pominąć tego podstawowego problemu. I\m bardziej, że właśnie wów czas wzrastają znacznie ograniczenia prawi chłopów do ziemi oraz skupienie w rękach właściciela wymiaru sprawiedliwości. Władza pana wsi w stosunku do zależnego chłopa już w pierwszej połowie W w. miała charakter zbliżony do władzy państwowej; później nierzadko włość feudalną nazywano „państwem", a pan feudalny na eo zwracał już uwagę Kromer sprawował w niej pełnię wła* dzy, normując obowiązki chłopów, ustuląjąu oigunizneję wewnętrzną wsi oraz normy prawne.

Stąd już w pierwszej księdze Opopwwm pisał Frycz, że panowie obchodzą się z chłopami niezwykle okrutnie