Obraz71 (4)

• Staropolska poezja ziemiańska • służy badaczom jako wzór owej kontaminacji.⁹⁰ Jest on przeróbką wcześniejszego poematu Zbylitowskiego, mianowicie Żywota szlachcica we wsi, w którym materii bukolicznej jest znacznie mniej. Mówi się więc o „ewolucji od speculum do sielanki”.⁹¹ Rzeczywiście, Wieśniak zbliża się do bukoliki, głównie za sprawą kolorytu pasterskiego, który odgrywa w nim rolę już nie zdobni-czą^_alę^^n§tytutywną_A chbćńćzywiście autor nie rezygnuje też z matenijgeorgicznej,. Sielankowa jest również dwupłaszczyzno-wa konstrukcja: pochwała wsi ujęta została jako pieśń w ramę kompozycyjną, którą jest opis wypoczynku nad brzegiem rzeki (choć — jak wspomniano wyżej — sam opis owego „locus amoe-nus” ma rodowód Horacjański). Jeszcze jedna cecha sielankowa Wieśniaka — to stanowiące drugą część utworu zaproszenie na wieś dziewczyny noszącej pasterskie imię Amarylis.

Omówione wyżej utwory w różnym stopniu zbliżają się do pieśni ziemiańskiej: najbardziej chyba Bylica świętojańska Kaspra Twardowskiego, której urywek zamieszczony w niniejszym wyborze, wyrwany z kontekstu, nie zawiera w ogóle elementów typowo sielankowych; na drugim biegunie, czyli niemal wśród bukolik, umieszczać trzeba Dafnisa świętojańskiego Daniela Nabo-rowskiego.

VOTUMI POEMAT ZIEMIAŃSKI

Wydaje się, że przy próbach określenia zasięgu pieśni ziemiańskiej i wzorców gatunkowych uczestniczących w jej kształtowaniu jako podstawowe trzeba traktować równocześnie dwa czynniki: omówioną już topikę, stosunkowo wcześnie ustaloną i podlegaj ącą niewielkim zmianom, oraz wspomnianą strategię poetycką! Ta druga pozwala bliżej określić elementy niezwykle ważne dla rozważań genologicznyćh, mianowicie konstrukcję podmiotu mówiącego i jego stosunek do wirtualnego odbiorcy.

Uważna lektura przekonuje, że większość utworów wykorzystujących topikę ziemiańską ma charakter deklaracji szlachcica--ziemianina (bądź kogoś, kto nakłada maskę ziemianinajlia temat uroków i korzyści wiejskiego żywota. Ów programowy charakter w sposób najbardziej widocznyztłradzaj ą niemal obowiązkowe akcenty anty dworskie, antymieszczańskie i antyżołnierskie. Jest to negatywny składnik programu, włączony doń oczywiście dla dobitniejszego podkreślenia części pozytywnej, owego ziemiańskie-

80    Zob. A. Krzewińska, PieSń ziemiańska..., s. 65-69; A. Karpiński, Staropolska poezja..., s. 173-

-m

81    A. Karpiński, Staropolska poezja..., s. 175.