Obraz76 (3)

II l»A.A *

• Staropolska poezja ziemiańska •

Bliższa analiza samego pojęcia votum pozwala lepiej scharakteryzować utwory opatrzone tym tytułem. Słowo to określa przede wszystkim wypowiedź programową, deklarację podmiotu mówiącego, ale również ślub, życzenie, żądanie i prośbę. W zwrocie „dać votum za czym” oznaczać może opowiedzenie się po czyjejś stronie, dokonanie wyboru.⁶⁵ Wszystkie te elementy występują w utworach zawierających termin ten w tytule. Ich treścią jest rozważanie uroków życia ziemiańskiego przez kogoś, kto albo zdecydował się, albo chciałby się zdecydować na osiedlenie się na wsi. Stąd ów postulatywny ton:

Niechaj już w cieniu siedzę dąbrowy zielonej.

Zażywając zabawy Muzom poświęconej.

(D. Naborowski, Votum, w. 39-40)

Mnie dosyć na tym, kiedy siedząc w cieniu Domowych zabaw, nie wiem o brzemieniu Wielkiej fortuny (...)

(J. A. Morsztyn, Votum z Seneki, w. 3-5)

Wolę tak w cieniu, będąc syt hałasu,

Zapadszy w ciszy zażywać też wczasu

(Z. Morsztyn, Votum, w. 53-54)

Wieś kojarzy się ze spokojem i szczęściem, dlatego pojawia się motyw ślubowania ziemiańskiego, i to ślubowania „do grobowej deski”; śmierć traktuje się zresztą bez rozpaczy, jako ukoronowanie szczęśliwego żywota:

Niechże w nim żyję, niechaj obciążony Laty w nim umrę, starzec nieznajomy,

Choć mi[ę] mój kmiotek rękoma własnemi Zagrzebie w ziemi.

(tamże, w. 261-264}

Tak gdy nawitą wyrobiwszy przędzę,

Bez tych hałasów dni moich dopędzę,

Jakom żył cicho, takimże sposobem,

Ziemiański starzec, przywitam się z grobem.

(J. A. Morsztyn, Votum z Seneki, w. 11-14)

Nie można ograniczać votum ziemiańskiego jako gatunku literackiego do czterech wymienionych utworów zawierających w tytule określenie „votum”. Słuszniejsze wydaje się rozciągnięcie tej nazwy gatunkowej na wszystkie utwory ziemiańskie będące monologowymi wypowiedziami programowymi zorganizowanymi według reguł retorycznych i w mniej lub bardziej widoczny sposób spełniającymi funkcję perswazyjną (lub autoperswazyjną)

65 Zob. rozważania A. Karpińskiego, Staropolska poezja..., s. 190-196.