Obraze5 (2)

210 uum SIĘ JAKO AKTYWNE PRZETWARZANIE INFORMACJI

nie seal, zeair. Osoby uczące się nie mogą wykorzystać tej wskazówki bez odwołania się do swojego rejestru sensorycznego, ten bowiem musi na krótki czas przetrzymać obydwie informacje akustyczne, by można je było ze sobą porównać.

Z punktu widzenia psychologii kształcenia należy wspomnieć o przynajmniej dwóch istotnych funkcjach rejestru sensorycznego. Po pierwsze uczniowie muszą wytężyć uwagę, by odczytać ważne informacje z rejestru, zanim treści zostaną wymazane. Po drugie zwłaszcza młodsi uczniowie potrzebują wystarczającej ilości czasu, by złożone informacje mogły przedostać się do dalszych faz procesu przetwarzania. Ich wiedza zmagazynowana w pamięci długotrwałej nie wystarcza, by rozpoznać jednostki sensu, które w całości mogą zostać odczytane z rejestru sensorycznego.

4.1.1.1

Wybór informacji za pośrednictwem uwagi

Kiedy czytelnik jest zajęty tekstem, ze strony narządów zmysłu przedostąje się do jego rejestru sensorycznego niezliczona liczba informacji. Jego uwaga kieruje się najprawdopodobniej na wydrukowane litery, oko może wychwytywać jeszcze pojedyncze detale poza książką, na przykład ręce, zakładkę lub linijkę. Z tyłu słychać tykanie zegarka i szum ruchu ulicznego. Gdzieś gra muzyka. Receptory umieszczone na skórze informują o temperaturze w pomieszczeniu, a narząd smaku rejestruje miętowy posmak gumy do żucia. Zapach kawy z dzbanka kręci w nosie, drażniąc powonienie. Rejestry sensoryczne są regularnie bombardowane przez wiele innych informacji. Zanikają one jednak, jeżeli nie są z uwagą wychwytywane. W czasie pierwszych lat nauki szkolnej równoczesne przetwarzanie informacji z różnych źródeł może jeszcze dziecku sprawiać trudności. Jeżeli uczeń na przykład ma się skoncentrować na przepisaniu tekstu z tablicy, a w tym samym momencie nauczyciel przekazie dodatkowe informacje, wówczas „wąskie gardło” mieści się nie w wizualnych czy akustycznych rejestrach sensorycznych, ponieważ te posiadąją bardzo wysoką pojemność, lecz w podziale uwagi na wiele źródeł informacji. Poza tym dziecko musi umieć zignorować nieistotne informacje, które powstąją w klasie na skutek obecności innych osób, a także poza klasą, na korytarzu szkolnym lub ulicy. Uczeń powinien nąjpóźniej pod koniec szkoły podstawowej nauczyć się, jak nie rozpraszać się takimi bodźcami z zewnątrz i skoncentrować się na pracy. Dlatego lekcja powinna być tak pomyślana, by mogła zawierać wystarcząjącą liczbę punktów zwrotnych i działać na tyle motywiyąco, by skupiać na sobie uwagę ucznia. Z tego powodu nauczyciel regularnie przerywa pracę, dzieląc ją na fazy wymagające od uczniów wzmożonej koncentracji, i wprowadza etapy, które umożliwiają Odprężenie i rozluźnienie.

Nauczyciel może w pewnym stopniu stwierdzić, czy dzieci w jego klasie uważają (Grabę, 1986). Uczennica, która kieruje wzrok na nauczyciela, prawdopodobnie słucha jego wykładu, podczas gdy inna, spoglądająca za okno; przypuszczalnie skupia się na innych faktach. Ponieważ przy zwracaniu uwagi chodzi o procesy wewnętrzne, ekspresja mimiczna lub zachowanie ucznia może zmylić nauczyciela — wielu uczniów w trakcie nauki szkolnej wypracowało sobie strategię ciągłego spoglądania na nauczyciela bez równoczesnego koncentrowania na nim uwagi.

Nauczyciel ma do dyspozycji wiele możliwości kierowania uwagi na siebie lub określone aspekty materiału nauczania. Może na przykład upominać ucznia, by ten słuchał uważnie lub poświęcił jakiemuś zagadnieniu szczególną uwagę. Zastosowanie pomocy naukowych, jak projektor, plansze, przyniesione przedmioty, służy nie tylko unaocznianiu wiedzy, ale także spełnia funkcję urozmaicania przebiegu lekcji. Uczniowie będą kierowali uwagę na nauczyciela, kiedy ten będzie się poruszał po sali, zmieniał swój głos, mówiąc czasami szybciej, czasami wolniej, głośniej lub ciszej: Wszystkie te zalecenia mają na celu unikanie monotonii. Dzięki projektorowi można poglądowo przedstawić treści nauczania. Kiedy jednak zaczniemy wyświetlać zbyt wiele obrazków, należy się liczyć ze stopniowym osłabianiem uwagi. Dlatego tablica może być ciągle jeszcze przydatną pomocą naukową, uzupełniającą projektor.

4.1.1.2

Wybór jednostek sensu w procesie spostrzegania

Ponieważ człowiek z powodu ograniczonej uwagi posiada małą zdolność przetwarzania informacji, celowe z punktu widzenia osoby uczącej się jest zautomatyzowanie możliwie dużej liczby podstawowych procesów. Wystarczy pomyśleć o uczniu ze słabą umiejętnością czytania, który musi mocno się skupić, by wypowiedzieć nieznane albo niedostatecznie opanowane słowa. Musi on wykorzystać znaczną część swojej zdolności poznawczej na rozpoznanie sensownych kombinacji liter, a powinien jeszcze zrozumieć sens przeczytanej treści. Natomiast dobremu czytelnikowi udaje się automatycznie zrozumieć napisane słowa, dlatego też może on skierować dużą część swojej uwagi na zrozumienie przeczytanej treści. Z tego powodu tak ważne w szkolnym procesie uczenia jest zautomatyzowanie czytania i innych podstawowych umiejętności, co oznacza skłonienie dzieci do odpowiednio intensywnej aktywności polegąjącej na ćwiczeniach (Shiflrin, Schneider, 1977).