Obrazs3

444 Rozdział XI

Z technik obrazkowych wymienię Test Apercepcji Tematycznej — H. Murray’a. Osobie badanej pokazuje się zestaw 10. czarno-białych fotografii przedstawiających różne sceny z życia ludzi, o różnym stopniu wieloznaczności, ma ona ułożyć opowiadanie na temat każdego z nich, uwzględniając to, co dzieje się na obrazku, co myślą i czują osoby przedstawione na fotogralli, uwzględniając sytuację poprzedzającą przedstawione zdarzenie oraz jej zakończenie.

Inny test „Ty i twoi rodzice” W. Williamsa umożliwia wszechstronne poznanie postaw rodziców wobec dziecka zwłaszcza miłości i autory tatywności w takiej postaci, w jakiej dzieci je percypują i jak się one przedstawiają w ich doświadczeniu. Test składa się z dwóch części: zeszytu testowego, zawierającego rysunki o charakterze projekcyjnym, przedstawiające dzieci w różnych sytuacjach oraz kwestionariusza opisującego różne rodzaje zachowania się rodziców (osobno matki i osobno ojca). Część pierwsza obejmuje 32 rysunki w 4 seriach, po 8 rysunków w każdej (np. matka z córką, matka z synem, ojciec z synem, ojciec z córką itp.). W każdej serii rysunki podzielone są na dwa zestawy: osobny dla ojca i dla matki. Na każdym rysunku przedstawione jest któreś z rodziców w jakiejś interakcji z dzieckiem, w której dziecko zwraca się do niego coś mówiąc. U dołu rysunku podane są do wyboru cztery odpowiedzi, jakich ojciec lub matka może udzielić dziecku. Poszczególne obrazki dotyczą reakcji rodziców na formy zachowania się dzieci wiążącego się z następującymi sytuacjami: jedzeniem, spaniem, domaganiem się czułości, moczeniem się, usamodzielnieniem, odnoszeniem się do cudzej własności, agresją, wyrządzaniem sobie przez dziecko krzywdy. Na dragą część testu składa się kwestionariusz zawierający 32 stwierdzenia odrębnie w wersji odnoszącej się do ojca i do matki. Przy każdym stwierdzeniu zamieszczone są odpowiedzi do wyboru. Jest to test przydatny w diagnostyce życia rodzinnego.

Przykładem technik werbalnych może być test uzupełniania niedokończonych zdań, które osoba badana ma uzupełnić pierwszym skojarzeniem, jakie się pojawia, analiza tego testu daje wszechstronny wgląd w osobowość pacjenta czy ucznia, pozwala uchwycić takie sfery, jak: stosunek do matki, ojca, przeszłości, przyszłości, lęki, obawy itd., może być cennym narzędziem diagnostycznym. Tu wymienię też techniki typu uzupełniania niedokończonych opowiadań i bajek, uzyskany materiał sprzyja poznaniu przeżyć dziecka, jego uczuć i emocji.

Techniki graficzne polegają na poleceniu osobie badanej narysowania czy przedstawienia jakiejś z góry określonej tematycznie sytuacji, tak jest np. w Teście Rysowania Rodziny L. Cormana czy też w Teście Rysowania Drzewa K. Kocha. Rysunek jest projekcją całej osobowości i daje możliwość wszechstronnej analizy psychologicznej.

Techniki zabawowe polegają na aranżowaniu różnych tematycznie scen rodzajowych, mogą to być zabawy dowolne, dające możliwość inwencji dziecku, lub ściśle tematycznie określone tzw. zabawy kierowane. Np. Test Stosunków Rodzinnych E. Bcne i J. Anthony*ego pozwala wnioskować o stosunkach panujących w rodzinie, jak je dziecko ujmuje, przeżywa (Rembowski 1986b).

Inną z metod projekcyjnych, która może być stosowana przez nauczyciela bez głębszej znajomości psychologii jest psychorysunek. Prosi się osobę badaną o zilustrowanie rysunkiem jakiejś sytuacji, która nas interesuje, np. „Narysuj swoją rodzinę, siebie i swój dom” czy też przykładowo „Narysuj miejsce, w którym nie chciałabyś się nigdy

znaleźć'* itp. Każdy rysunek poddajemy analizie formalnej i treściowej. Analiza treściowa, jak sama nazwa wskazuje, polega na uchwyceniu specyfiki interesującej nas treści, np. możemy się zorientować, jakie sytuacje wyzwalają w dziecku lęk czy poczucie zagrożenia. Od strony formalnej można analizować kolorystykę, poziom staranności rysunku, dynamikę kreski wnoszące wiele o osobowości dziecka. Przykładowo kolor czerwony, pomarańcz i żółć, nałożone w postaci dominujących plam pozwalają wnioskować o wysokim poziomie agresji u dziecka, fiolet symbolizuje niepokój, czerń — lęk (jest to symbolika wg Testu Piramid Barwnych Pfistcr-Weissa). Również dynamika kreski jest przydatna w diagnozowaniu dziecka w stosunkowo prosty sposób. Dzieci, które kreślą linie swych rysunków mocno, gwałtownie to często dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, zaś dzieci zahamowane kreślą linie swych rysunków w sposób ledwo widoczny, kreska jest słaba, niewyraźna, świadczy ona o nieśmiałości dziecka, jego lęku i bojaźliwości. Podobnie poziom staranności rysunku — dzieci o wszechstronnie rozwiniętej osobowości, dobrze przystosowane wykazują wysoki poziom staranności, w przeciwieństwie do dzieci neurotycznych, u których wysokie napięcie psychiczne nie pozwala zatroszczyć się o staranność rysunku.

Metody projekcyjne są w szczególności przydatne w diagnozowaniu dorosłych oraz starszych dzieci, które z uwagi na pewne zahamowania w przedstawianiu trudnych tematów, kłopotliwych problemów, często mających swe podłoże w nieprawidłowej strukturze domu rodzinnego, spontanicznie, szczerze wypowiadają się właśnie w tego rodzaju próbach.

2.5. Analiza wytworów działania

Metody projekcyjne umożliwiają dotarcie do głęboko ukrytych, mało uświadomionych potrzeb, tendencji czy kompleksów badanego, jednak ich stosowanie wymaga profesjonalnego przygotowania oraz dużego doświadczenia przy interpretacji wyników. Rola badacza jest tym trudniejsza, że testy projekcyjne nie są należycie znormalizowane, co pozwalałoby na jednoznaczną ocenę uzyskanych za ich pomocą rezultatów. Jeśli nawet przy badaniu technikami projekcyjnymi zachodzi projekcja własnych emocji, pragnień czy motywów oraz stosunku do środowiska, to przy interpretacji wyników trzeba liczyć się z wieloma innymi czynnikami, np. aktualną sytuacją czy też nawykami, które mogą w jakiś sposób modyfikować i zniekształcać faktyczny stan rzeczy. Z powyższych względów nawet profesjonalni psychologowie nie traktują testów projekcyjnych jako w pełni wiarygodnej metody pomiaru osobowości, ale raczej jako podstawę do formułowania hipotez wymagających weryfikacji za pomocą innych, bardziej obiektywnych metod. Dlatego też nie jest możliwe, aby nauczyciel w swojej działalności wychowawczej posługiwał się omawianymi powyżej technikami badawczymi.

Istnieje jednak inny sposób zdobywania informacji o niektórych właściwościach wychowanka, jak też o uwarunkowaniach środowiskowych wywierających wpływ na rozwój osobowości dziecka, który może stosować nauczyciel. Metodę tę określa się w psychologii jako analizę wytworów działania i jest ona zbliżona do metod projekcyj-