Obrazs4

446 Rozdział XI

nych, bowiem na podstawie poszczególnych wytworów, które powstają podczas zabawy. nauki czy tez innych czynności, wnioskujemy o indywidualnych cechach osobowości dziecka, jego poziomie umysłowym, rozwoju sprawności motorycznych, anomaliach rozwoju ruchowego czy też defektach sensorycznych (zaburzeniach w funkcjonowaniu analizatorów). Metoda ta jest stosowana przede wszystkim w psychologii rozwojowej, gdy chodzi o zbadanie ogólnych właściwości dzieci w danym wieku, stwierdzenie tendencji rozwojowych, jak również o określenie cech psychicznych charakteryzowanych jednostek.

Analiza wytworów znajduje szerokie praktyczne zastosowanie w pracy wychowawczej nauczyciela. Nauczyciel bowiem ma stale do czynienia z różnymi wytworami działania dzieci i młodzieży, takimi jak zeszyty, notatki przedmiotowe, rysunki, prace z plasteliny i gliny (ulepianki), a w odniesieniu do młodzieży z listami, wypracowania-mi, pamiętnikami, dziennikami, wierszami i innymi próbami twórczości artystycznej. Skórny (1974) wymienia wiele zalet tej tak przydatnej dla nauczyciela metody, takich jak stosunkowo krótki okres powstania wytworów, łatwość w ich gromadzeniu, możliwość zgromadzenia większej ilości wytworów (co ułatwia prześledzenie rozwoju czynności i procesów psychicznych u poszczególnych badanych dzieci, jak również dokonanie analizy porównawczej przy badaniu różnic indywidualnych zachodzących w danej grupie), możliwość mierzenia, oceniania i porównywania wyników.

Należy podkreślić, że analiza wytworów pozwala na poznanie tych cech osobowości, które trudno jest uchwycić posługując się innymi metodami. Dotyczy to np. takich cech charakterologicznych związanych ze stosunkiem do pracy, jak staranność, dokładność, systematyczność czy zamiłowanie do porządku. W wytworach ujawniają się również niektóre zdolności, np. zdolności graficzne, spostrzegawczość czy też wyobraźnia przestrzenna, którą poznajemy za pomocą rysunków dowolnych czy technicznych.

Trudniejsze do uzyskania oraz wykorzystania ze względów etycznych (zapewnienie dyskrecji i anonimowości) są wytwory, takie jak pamiętniki, dzienniki i listy, szczególnie cenne dla badacza, gdyż umożliwiająuzyskanie obrazu psychicznego autora, jak również jego potrzeb, pragnień i dążeń. Natomiast łatwe do uzyskania wypracowania uczniów ujawniają ich zainteresowania, dążenia, ideały i cele życiowe. Mogą być one również źródłem informacji o życiu uczuciowym i myślach badanego dziecka.

Analiza wytworów działania powinna przebiegać przez kilka zasadniczych etapów: określenie celu analizy, ustalenie rodzaju zbieranych materiałów, ich zgromadzenie, dokonanie segregacji oraz przeprowadzenie interpretacji. Do najtrudniejszych czynności badacza należy realizacja ostatniego etapu badań, tj. interpretacji otrzymanego materiału. Do głównych sposobów interpretacji wytworów zalicza Skomy interpretację pedagogiczną i psychologiczną. Interpretację pedagogiczną przeprowadza nauczyciel formułując wnioski dotyczące umiejętności, sprawności i wiadomości opanowanych w procesie nauczania, opierając się na takich wytworach, jak zeszyty, rysunki lub innych powstałych w trakcie zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych (np. zeszyty z języka polskiego mogą być podstawą do sformułowania wniosków dotyczących umiejętności ortograficznych, stylistycznych czy interpunkcyjnych ucznia). Natomiast przy interpretacji psychologicznej badacz zwraca uwagę na te elementy wytworów, które wskazują na właściwości psychiczne badanego, np. spostrzegawczość, zdolności czy cechy

charakteru. Jakkolwiek interpretacja tego typu jest trudniejsza aniżeli pedagogiczna, nauczyciel dysponujący wiedzą psychologiczną oraz znajomością psychiki badanego wychowanka może dokonać próby interpretacji psychologicznej.

Skomy (1974) wymienia również sposób interpretacji indywidualnej, przy przeprowadzeniu której staramy się określić właściwości psychiczne pojedynczego ucznia oraz interpretacji grupowej, na podstawie której opisujemy cechy charakterystyczne dla całej grupy.

Nauczyciel posiada również możliwość interpretowania wytworu poprzez analizę jakościową i ilościową. Interpretacja jakościowa opiera się na ogólnym wrażeniu wywołanym przez analizowany wytwór, np. rysunek dziecka może wskazywać na dające się zauważyć zdolności graficzne, których nie stwierdzamy u innego badanego. Natomiast interpretacja ilościowa polega na uwzględnieniu różnych szczegółów wytworu oraz określeniu ich ilości, np. przy analizowaniu poziomu rozwoju twórczości rysunkowej dziecka obliczamy ilość form, kształtów i treści występujących w rysunku.

Do interpretacji jakościowej i ilościowej powinien nauczyciel dołączyć również interpretację formalną oraz interpretację treściową. Interpretacja formalna polega na uwzględnieniu zewnętrznej formy wytworów i znajduje zastosowanie w odniesieniu do zeszytów, rysunków czy też innych prac wykonywanych w szkole przez uczniów, np. badacz zwraca uwagę na wygląd zewnętrzny wytworu, szatę graficzną, czystość czy przejrzystość. Taka interpretacja umożliwia poznanie cech charakterologicznych związanych ze stosunkiem do pracy, jak staranność, dokładność, systematyczność, zamiłowanie do porządku. Natomiast interpretacja treściowa pozwala na wniknięcie w treść wytworu, np. sposób rozwiązywania zadań matematycznych pozwala na odtworzenie procesu myślenia czy też zasobu wiadomości ucznia. Treściowa interpretacja listów, dzienników czy pamiętników doprowadza do sformułowania wniosków dotyczących procesów psychicznych czy też indywidualnych cech osobowości autora wytworu

Inne rodzaje interpretacji, takie jak diagnostyczna (określająca aktualny stan rozwoju analizowanej cechy), rozwojowa (badająca zmiany danej cechy zachodzące na przestrzeni pewnego okresu czasu) czy też prognostyczna (formułująca przypuszczenia dotyczące przyszłego rozwoju danej cechy), ze względu na duży stopień trudności oraz konieczność posiadania głębszej wiedzy psychologicznej powinny być stosowane przez psychologa, który może wykorzystać przy postawionej diagnozie materiały zebrane i zinterpretowane przez nauczyciela-wychowawcę.

Wytwory działania dziecka będące najczęściej przedmiotem analizy w pracy nauczyciela to zeszyty interpretowane zarówno od strony formalnej, jak i treściowej. O ile formalna analiza zeszytu może ujawnić cechy charakterologiczne ucznia, o tyle interpretacja treściowa uzależniona jest od tego. z jakiego przedmiotu zeszyt jest poddawany analizie. Wskazówki dotyczące wniosków opartych na analizie zeszytów- można znaleźć w metodologicznych opracowaniach Skomego (1974).

Również analiza takich wytworów, jak listy, dzienniki czy pamiętniki dostarcza materiałów pozwalających na poznanie przeżyć emocjonalnych, zainteresowań, konfliktów, pragnień czy dążeń piszącego. Wytwory te odzwierciedlają intymne przeżycia i cechy osobowości dorastającej młodzieży. Wydaje się jednak, że ze w zględu na trudności w dotarciu do tego typu wytworów, jak również konieczności posiadania profesjo-