obraz

Semangów, Pulugi Andamanów i odpowiadającej im Istoty Nie-ij biańskiej Negrytów z Filipin (p. wyżej, rozdz. XVIII, 1, 2, 3).

Względnie wolne od „nowożytnych” infiltracji religijnych rozmaite plemiona dajackie Borneo Środkowego; stanowią onej grupę mniej więcej jednolitą o kulturze typu rolniczego i mai triarchalnego, nie bez pewnych przymieszek patriarchalnych. Ba^ hauowie z Mahakamu (północno-zachodnia część Borneo Środ-i kowego), pochodzący z Apo-Kayan, mają swoją Istotę Najwyższ* imieniem Tamei Tinggei, która przebywa w najwyższym niebie ze swoją żoną Uhiang Tenangan. Bóg ten jest wszechwiedzący* to znaczy, że zna ludzkie występki (na przykład cudzołóstwo) i karze je niepomyślnymi zbiorami (co implikuje sankcję me-f] teorologiczną), a także innego rodzaju klęskami²¹. Kayanowie ma-i ją również Istotę Najwyższą Laki Tenangen z żoną Toh Tenany gen. U Kenyaków Istota Najwyższa nosi imię Balii Penyalong i ma żonę imieniem Do Penyalong. Cześć jej oddają przede wszystkim kobiety¹. U Klementanów (lub Kalamantanów) Istota Najwyższa, Balii Utong, nie ma, jak się zdaje, towarzyszki, podobnie jak Balii Lutong, Istota Najwyższa Punanów ²³. Punano-wie są ludem koczowniczym, nie uprawiają ryżu, żyją z polowania i zbieractwa²⁴. Także i Klementanowie, choć można u nich dostrzec pewien wpływ plemion rolniczych, przynależą prawdopodobnie do tego samego podłoża przedrolniczego. A zatem, jak widzimy, pojęcie pojedynczej Istoty Najwyższej mają raczej szczepy najpierwotniejsze — może najdawniejsi mieszkańcy Borneo — podczas gdy ludy rolnicze oddają cześć boskiej parze małżeńskiej, która, choć nie jest właściwie parą Niebo-Ziemia, reprezentuje już jednak pierwiastek dualistyczny. ^{2 3 4 5 6 7 8 9}

l»csu, Lai; „Mężczyzna”, jest małżonkiem Ndary, czyli „Dziewczyny tam w dole” ²⁶. Natomiast w micie o początkach świata jako stwórca występuje Pue-m-palaburu, „Kowacz”, który jest wszystkowidzący, jako że za oko służy mu słońce, podczas gdy jego pomocnica, Indo n Tegolili, „Matka krążąca wokół” (ziemi) i donosząca mu o wszystkim, co ludzie robią złego, a nic się przed nią nie skryje — jest bez wątpienia księżycem²⁷. Pue-m-pala-buru widzi i karze złe uczynki, w szczególności kazirodztwo i spółkowanie ze zwierzętami. Karą za kazirodztwo jest długotrwała susza i gwałtowne huragany (sankcje meteorologiczne), inne grzechy bywają karane trzęsieniem ziemi i osuwaniem się gruntu, kradzież i kłamstwo śmiercią złodzieja czy kłamcy (przygniecenie padającym drzewem, pożarcie przez krokodyla). Krzywoprzysięstwo także pociąga za sobą karę Pue-m-palaburu; przyzywa się go w formułach przysięgi²⁹. Szydzenie z niektórych zwierząt ściąga również nieszczęścia na ludzi (huragany, powodzie, zapadanie się w ziemię chat i całych wiosek)²⁹, jak widzieliśmy to poprzednio u Maanjanów (Borneo), u Andamanów i innych Negrytów.

4. FLORES

W zachodniej części wyspy Flores spotykamy pojęcie Istoty Najwyższej, Muri Kraeng, „Wodza najwyższego”, który, „widzi tajemnie” i karze za przewiny³⁰. U krajowców z Manggerai, Muri Kraeng (Mori Karaeng), „Pan najwyższy”, pojęty jest jako pojedyncza i podwójna zarazem osoba, dwie połowy złączone w jedno, mąż i żona, czyli niebo — langit ■—• element męski i ziemia — alang — element żeński: ziemia, zapłodniona przez deszcz, rodzi zboża i drzewa owocowe ³⁰.

U Riungów Muri Kraeng jest niewidzialny, jest „jak wiatr”, wie wszystko, czyli zna ludzkie uczynki i za złe karze trzęsieniem ziemi i innymi klęskami. Muri Kraeng przebywa w niebie i ma żonę, która także zowie się Muri Kraeng. Pojedynczo-pod-wójny charakter Muri Kraeng wyraża się także w drugim jego imieniu, hezo Vulang, czyli „Słońce-Księżyc”: „Muri-Kraeng, Nie-bo-Ziemia, Słońce-Księżyc, widzi i wie, jeśli zgrzeszyłeś” ³¹.

U szczepu Ngadha (dalej na wschód) Istota Najwyższa nosi sanskryckie imię Deva, ale jest podobna zupełnie do Muri Kraen- ¹

309

1

— Wszechwiedza bogów

2

CELEBES

3

Pierwiastek dualistyczny w typowej formie dwumianu Nie

4

bo-Ziemia pojawia się na Celebesie u Alfurów z Minahassa, gdzie

5

Lumimuut, Ziemia, zostaje zapłodniona przez wiatr zachodni, czy

6

li monsun północno-zachodni, który przynosi deszcze i reprezen

7

tuje boga Katangi, „Niebiańskiego” (langi znaczy niebo), zwanego

8

też imieniem Muntuuntu, cżyli „Najwyższy”^2S.

9

Także u Toradżów wschodnich, w środkowym regionie Cele-