Obraz (1197)

204

puszczatnikach są lepszymi nukleofilami. ponieważ nie muszą wydostawać się z otoczki cząsteczek rozpuszczalnika. Zęby połączyć się z atomami węgla podczas podstawienia nukleofiiowego.

Klasyfikacja rozpuszczalników

Rozróżniamy rozpuszczalniki protonowe i aprotonowe (tabL 9.1). Rozpuszczalniki protonowe zawierają wiązania O-H lub N-H. dzięki czemu mogą tworzyć wiązania wodorowe z akceptorami protonów. Rozpuszczalniki aprotonowe nie zawierają wiązań O-H ani N-H i dlatego we wiązaniach wodorowych mogą uczestniczyć tylko jako akceptory protonów.

Tabela 9.1. Często spotykane rozpuszczalniki

Wzór	Nazwa	T.wrz.. °C	Stała dielektryczna
Rozpuszczalniki protonowe
HrO	woda	100	80
CHjOH	metanol	65	34
CjHjOH	etanol	78	25
HCOOH	kwas mrówkowy	101	58
CHjCOOH	kwas octowy	118	6
NHi	amoniak	-33	17
Rozpuszczalniki aprotonowe
CsH*	benzen	80	2
(CzHjjjO	eter dietylowy	35	4
CHC1,	chloroform	61	5
(CHjjjCO	aceton	56	21
HCON(CHj)j	dimetyloformamid	154	38
(CHrhSO	dimetylosulfbtlenck	189	45

Rozpuszczalniki protonowe so(watują zarówno kationy jak aniony. W sol-watacji kationów biorą udział wolne pary elektronów przy atomach tlenu lub azotu, które tworzą wiązania koordynacyjne z jonami metali Solwatacja anionów polega na tworzeniu wiązań wodorowych. Rozpuszczalniki aprotonowe zawierające tlen lub azot mogą solwatować kationy ale nie są zdolne do »o (watowania anionów.

8.8. Reakcje eliminacji

Nazwa „eliminacja" oznacza reakcje, które polegają na odłączeniu dwóch atomów lub grup atomów od cząsteczki związku organicznego. Najczęściej spotykamy reakcje p-eiiminacji. Reakcje tc przekształcają wiązania pojedyncze w podwójne.

Nazwa .^-eliminacja" nawiązuje do popularnego dawniej oznaczania kolejnych atomów węgla za pomocą liter greckiego alfabetu. W p-climinacji oprócz podstawnika X odłączony zostaje atom wodoru, znajdujący się w położeniu p względem X.

CHj-CHj-CHj-OC -- CHj-CH=CHj + HX

y p a

przykład (}-eliminicji

Eliminacja jest jedną z typowych reakcji halogenopochodnych

Eliminacja HX z halogenopochodnych wymaga oderwania protonu od atomu węgla, a więc nie może się odbywać bez udziału zasad. Zasady zawierają jednak pary elektronów, a więc są także nukleofilami. Wynika stąd konkurencja między podstawieniem nukleofilowym i eliminacją Jest regułą, że reakcjom podstawienia nukleofilowego w mniejszym lub większym stopniu towarzyszą reakcje eliminacji. Nawet w bardzo prostym przypadku reakcji bromku etylu z anionem etoksylanowym nie można reakcji poprowadzić tak. żeby zupełnie uniknąć powstawania małych ilości produktu eliminacji

CHjCHjBr + CHjCHjO" -*■ CH₃CH,OCH,CHj + Br

anion    eter dietylowy

etoksylanowy

reakcja podstawienia anion etoksylanowy reaguje jak nuklcofil