Obraz (558)

138 KR YSTY NA KRA LKO WSKA-GĄ TKO WSKA

ewolucyjnych przeobrażeń świata. I jest to kolejna cecha łącząca ją z młodopolskim rapsodem — przenikanie się w jednej konstrukcji artystycznej historii, natury i mitu (w jej wypadku z jednej strony — słowiańskiego, z drugiej — bohaterskiego, antycznego).

Napomykałam już o roli metonimii w ukształtowaniu cyklu. Z naszego dzisiejszego punktu widzenia, a zapewne w jakimś stopniu również dla autorki, wybór grupy partyzantów poleskich na bohaterów fresku powstańczego jest sprawą mniejszej wagi. Tekst odbiera się jak rapsodyczne wspomnienie o bohaterstwie wszystkich uczestników powstania 1863 roku (przypominam pierwszy projekt tytułu). Nowelistyczne wnętrze tomu ubarwia i ociepla hieratyczną strukturę części oskrzydlających. Trochę jak w Mohorcie Wincentego Pola, gdzie swobodna gawęda przyjaciela o wielkim starcu-strażniku granic sąsiaduje z fragmentami wprowadzającymi konwencję rapsodycznej monumentalizacji i heroizacji tematu.

KpbICTbIHa KpajIbKOBCKa-rOHTKOBCKa

riOBE^AEHHblE M „TEHHM riPMPOAbl”

(IfMKJl O BOCCTAHMH „GLORIA VICTIS")

Pe3 K> m e

t1cXO/IHOti TOHKOH paCCyHCfleHHH aBTOpa HBJlHeTCH Bonpoc O C/IHHCTBC KOHCTpyKUHH HOBejIJlHC-i iinecKoro UHKjia Gloria victis 3hh3m OaceuiKO. Oh coctoht H3 iihth npo3aHHecKHX upon3BC/ieiinii, iipHMCM,;ib;iH3 hmx (nepBbiii u nocjieflHHH)HanHcaHbi 6ojibmefi wacibio noaTHHecKOH npo3o0, a ipn ocrajibHbie o6pamaK>Tcsi k aepHCTHiecicoH npo3e. YKa3bi8asi Ha ocHOBHyio zpuieMMy aBTopa II OTHOWeHHH TeMbl BOCCTaHHB 1863 ro/la (BOCneBaTb HJIH OnHCbIBaTb, HJIH JUl/KC TpHBHajIH3HpO-iiaib), b HacTosimeM onepKC aHajiH3HpyeTca cncrcMa OTHeceHHH ajia 3aMCHCHHi>ix b npoHSBe/tcmiii Xy;|OżKCCrBCHHbIX npHMepOB. Bo-nepBblX, 3TO KHHOH pOMaHTHMCCKHX o5lHHX MeCT, CB33aHHblX c IIOBCTaHHCCKOH TeMaTHKOH (c KOTOpbIM nHCaTejIbHHUa I10JieMH3HpyeT B ,,peajlHCTHHCCKHX*' TCKcrax - Oficer, Hekuba, Bóg wie kto, KOTopbiH, o/inaKO, oHa b 3Ha^liHTejibHO0 cTericim 3aKpenjiaeT, oco6eHHo b ricpiioii h iiocjtc/ihch, ,,panco,iH'iecKMx”, nacTax UHKjia — Oni, Gloria victis). Bo-btopwx, sto n/iea poMairmaccKoro 3BOJTionnonn iMa, nojmep>KHBaeMa» aBTopHTeTOM HO3HTHBHCTCKO0 HayKH, KOTopaa paccxa3y o nopaaceHHH ripn/iacT noao>KHTCjihHbiH cmwcji, B-TpeTHX, 3to HaeojiorHa u penepTyap xyflo*ecTBeHHbix npuMepoB MOJioaonoJibcKOH nosTHHci koh npo3bi. y/iaanoe (janHenne c xyao>KecrBCHHOH tohkh apeli hu pa3HopoflHbix sjicmchtob aejine i Gloria victis iipohsbc/ichmcm ncjibiibiM h chmiiiomcUhmcckhm b hctophh paiBm iisi nojibCKoii npo3bi.

Zwyciężeni i ,,geniusz natury"...

139

Krystyna Kralkowska-Gątkowska

THE DEFEATED AND THE „GENIUS OF NATURĘ” (THE INSURGENT CYCLE „GLORIA VICTIS”)

Su mm ary

The starting point for these considerations is the question posed of the consistence of construction of the novel cycle Gloria victis by Eliza Orzeszkowa. It is formed of five prose pieces, where the first and finał texts are written very largely in poetic prose, and the three insidc stories tend towards the convention of the prose of verity. Pointing out the fundamental dilemma facing the authoress in taking up the problem malter of the insurrection of 1863: to glorify or to describe (or even to diminish to everyday proportions, to trivialise), in this sketch a frame of reference is sought for the artistic measures discerned in the book. These are, first of all: the romantic canon of insurgent topics (in which convention Orzeszkowa takes up the problem matter in „realistic” texts: Oficer, Hekuba, Bóg wie co, but which is very largely preserved — especially in the generał „rhapsodic” parts of the cycle: Oni, Gloria victis). Secondly, the idea of romantic evolutionism backed up by the authority of positivist teaching, which gives the stories of defeat a positive sense. Thirdly — the ideology and repertoire of artistic means derived from the Young Poland poetic prose. The successful artistic welding of these heterogeneous elements makes Gloria victis an integratcd whole and characteristic of the development path of Polish prose.

,