Obraz (784)

10 Współczesna polska myśl etyczna

osiada charakter absolutny i nie podlega żadnemu ograniczeniu, które naruszałoby trukturę ludzkiej natury. Wolność ta nie jest władzą człowieka, lecz sposobem ?go duchowego istnienia i działania, polegającym na możliwości dążenia do najwyższych wartości (prawdy i dobra). Dlatego w pojęciu wolności mieści się zawsze dniesienie do prawdy i dobra jako ogólnego celu ludzkich zamiarów. Człowiek osiada świadomość swojej wolności, która się przejawia właśnie w zdolności wy-oru dobra, a w każdym razie tego, co umysł przedstawił woli jako dobro. Wolność olega zatem na możliwości kierowania się w swoich dążeniach do wartości, jako óbr mających się przyczynić do subiektywnego udoskonalenia i osiągnięcia peł-i siebie zrazu jako osoby moralnej, a później transcendentalnej. Kojarzy się ona atem z odpowiedzialnością, która rozciąga się głównie na czyny własne, ale także loże wpływać na ograniczenia wolnego wyboru innych. Kiedy jednak mówimy kreowaniu cudzej wolności, niekoniecznie musimy mieć na myśli zawłaszczanie ola wyboru drugiego człowieka, czy rezygnację z naszych uprawnień do podejmowania niezawisłych decyzji na rzecz innych ludzi. Wolność drugiego człowieka ie tylko nie ogranicza naszej wolności, aleją wspiera oraz podkreśla, a w pewnym ensie i warunkuje. Tylko wtedy, gdy wszyscy są wolni my sami możemy być takimi aprawdę, albowiem swoboda jest wspólna wszystkim ludziom na podobieństwo ^dnorodności ich natury. Prawo do wolności w etyce społecznej jest uprawnieniem soby do tego, by nie była ona przez warunki zewnętrzne (społeczne) ograniczana /jej wykonywaniu dobra i samodoskonaleniu moralnym. Rozwój człowieka oparty a wolności nabiera impetu, jeśli odczuwamy ją w naszym myśleniu i kiedy wynika na z nieskrępowania wewnętrznego⁹⁴.

Drugim filarem (obok wolności osoby) jest miłość, którą w katolickiej literaturze tycznej z jednej strony rozważa się jako jedną z cnót boskich, z drugiej jako zasadę połeczną stanowiącą odpowiednik sprawiedliwości. Uważa się przy tym, że między ymi dwoma pojęciami zachodzi stosunek wzajemnego ich uzupełniania się, choć miłość i sprawiedliwość nie jest jednakowo rozumiana. Znany jest pogląd, który otwierdza to, że sprawiedliwość jest regulatorem życia społecznego a jego motorem ist miłość⁹⁵. Ta ostatnia jednakże, jako zasada społeczna, jest przede wszystkim ążeniem do dobra lub innych wartości, jakie dostrzegamy w obcej osobie, a które hcielibyśmy dzielić wraz z innymi ludźmi. Miłość wyraża zatem dynamiczną po-tawę dążenia do uczestniczenia w dobru, które jest ośrodkiem ludzkich zabiegów moralnych i społecznych. W tym sensie posiada ona różne znaczenia. Można więc mówić o miłości jako o: uczuciu; dążeniu do dawania; pożądaniu; wyborze woli, ^{1 2 3 4 5} dzielącej się czymś, z kimś; zespoleniu się z czymś ważnym (np. miłość do jakiejś idei); czy oddaniu się łasce jednoczącej i przemieniającej ludzi⁶. Bez względu jednak na płaszczyznę, w jakiej miłość się przejawia jest ona zawsze jednym i tym samym zjawiskiem, a mianowicie siłą zdolną do zaangażowania człowieka w sprawę dobra, które odnajdujemy w innych osobach oraz w Bogu. Miłość wobec tego jest sposobem na osiąganie celów nadrzędnych, które urealniają się w drodze uczestnictwa w życiu innych, zjednoczenia z ich sprawami, oddania się braterstwu i współczuciu. To ona doskonali i dopełnia jednostki uczestniczące w życiu zbiorowym i dlatego wartość ta podobnie jak wolność, jest formą istnienia istot rozumnych, motorem ich działania tudzież rękojmią społecznej egzystencji człowieka, a nawet „duszą porządku społecznego”⁷. Miłość według kryteriów chrześcijańskich jest racją aktywności człowieka zmierzającego do samodoskonalenia, które ułatwia jego wzrastanie w społeczeństwie. Tak więc rozwój osoby jest możliwy tylko przez miłość, albowiem wszystkie działania ludzkie - o ile są naprawdę humanitarne - mają wznosić ją na coraz wyższy poziom postępu duchowego i gatunkowego. Człowiek dzięki miłości może wyzwalać się z materialnego determinizmu, który ogranicza jej siłę w sferze gospodarczej i społecznej.

Etyka społeczna zakorzeniona w wolności człowieka i miłości do niego wyróżnia sześć moralnych reguł życia gromadnego, czyli: 1) prawdę; 2) zasadę pomocniczości; .1) zasadę solidarności; 4) sprawiedliwość społeczną; 5) pokój społeczny i polityczny; oraz 6) zasadę rozwoju⁸. W przypadku prawdy idzie o przezwyciężenie kłamstwa w stosunkach społecznych opartych na fałszywych ideologiach oraz polityce przyjmującej tyrańskie relacje pomiędzy rządzącymi a rządzonymi. Prawda musi być oparta na zasadzie człowieczeństwa wywodzącej się z godności osoby, czyli jej wyniesienia na podobieństwo Boże. Druga z reguł: zasada pomocniczości, opiera się na służebnej roli społeczeństwa wobec jednostek oraz wspólnot je określających. Społeczeństwo szanuje dążenia osób do osiągania wybranych przez nie celów zmierzających ku dobru, a jednostki honorują prawo społeczne i porządek publiczny. Trzecia reguła solidarności - wzywa wszystkich do szczególnej troski o ubogich i przypomina, że ci, którzy posiadają większe znaczenie, dysponujący pokaźniejszymi zasobami, powinni się poczuwać do odpowiedzialności za słabszych. Czwarta reguła sprawiedliwości społecznej wynika z zasady solidarności i implikuje z jednej strony stałą, niezmienną wolę odnajdywania przez zarządzających ryzykownych dysproporcji w rozdziale dóbr wspólnych, z drugiej zaś tworzy nakaz czynienia tego, co dobre i słuszne przez wszystkie podmioty życia społecznego. Sprawiedliwość taka jest możliwa dzięki wychowaniu, prowadzącemu do umiejętności podejmowania przez ogół prawych i słusznych decyzji w życiu publicznym. Piąta reguła wywyższająca

1

Por. Tamże, s. 38.

2

’ Idzie tu o pewne stanowisko w katolickiej doktrynie społecznej, wedle którego sprawiedliwość

3

w stosunkach społeczno-gospodarczych jest możliwa dzięki poczuciu wspólnoty ludzi kierujących

4

się chrześcijańską miłością bliźniego. Por. np. Pius XI, Encyklika Qudragesimo anno, 1931, n. 23,

5

(w:) Nauczanie społeczne Kościoła..., dz. cyt., s. 42.

6

^% Por. Tamże, n. 137, s. 71.

7

Por. Tamże.

8

Por. J. Majka, Etyka społeczna..., dz. cyt., s. 47-66.