Obraz (788)

104 Współczesna polska myśl etyczna

Jeśli idzie o aksjologię, to w koncepcji M. Gogacza wartości są rozumiane dwojako. W pierwszym znaczeniu jawią się jako cele, wyznaczone przez pedagogikę i prawo, które tworzą wyróżnioną, lecz nie jedyną konstrukcję etyki. Sam cel bowiem jej nie wyznacza, gdyż jest szczegółowym zadaniem, do którego przez perswazję lub sank cję skłania się człowieka. Zatem wartości tego rodzaju nie tworzą etyki, ale z mocy rozumu są pojęciami prawa i pedagogiki, przyjmowanymi przez filozofię moralności. W drugim znaczeniu wartości są rozumiane jako „powodowane działaniami intelektu i woli trwanie realnych relacji osobowych, wiążących nas z osobami przez miłość, wiarę i nadzieję”¹. Wartość zatem jest trwaniem określonych realnych relacji osobowych. Jeśli bowiem relacje te łączą nas z innymi ludźmi wówczas trwa humanizm, jeżeli zaś łączą nas z Bogiem, wtedy trwa religia. Religia i humanizm są warunkami prawidłowego i pełnego rozwoju człowieka. Wartości z tego powodu jako relacje służą afirmacji i trwałości etosu osoby.

Przedstawione problemy stanowią jedynie najogólniejsze wątki spekulatywnej etyki chronienia osób, które jednak pozwalają na zrozumienie zamysłu jej wprowa dzenia do życia współczesnego człowieka. Koncepcja ta wysławia filozofię św. Tomasza z Akwinu i obficie czerpie z dorobku tomizmu. U podstaw tej etyki leży zagadnienie prawdy i miłości. Prawda wyzwala wiarę, dobro - nadzieję, a te wspólnie wiodą do miłości. Prawda i miłość w ostatecznym rozrachunku stają się podłożem wszystkich ludzkich działań moralnych, czyli czynów respektujących dobro osób.

3.7. Etyka społeczna

Na jej treść składają się koncepcje moralne opierające się na postanowieniach 11 Soboru Watykańskiego (1962-1965) oraz późniejszych encyklik papieskich, które stu nowią tło katolickiej nauki społecznej. Etyka społeczna czerpie również z całej tradyc |i filozoficznej katolicyzmu (zwłaszcza myśli tomistycznej). Początkowo katolicką nauk«, społeczną odnoszono do tzw. kwestii robotniczej², przy pomocy której analizowani* stosunki ekonomiczne, polityczne i społeczne dziewiętnastowiecznego kapitalizmu Z czasem rozszerzono zakres problemów tej dziedziny na zagadnienia wojny i pokotu, stosunków międzynarodowych, rozwoju gospodarczego, postępu medycznego, bioli • gii, życia rodzinnego (silnie eksponowanego w myśli Jana Pawła II) oraz wychował i u Natomiast wśród szczegółowych aspektów katolickiej nauki społecznej znajduj;,i su, problemy: jednostki ludzkiej (osoby), własności, pracy, sprawiedliwości i równośi i pokoju, solidarności indywidualnej i społecznej, pedagogii, patologii społeczny* h (w tym aborcji), państwa oraz rodziny. W swej istocie nauka ta zajmuje się opisem i wyjaśnianiem faktów moralnych z życia społecznego oraz ekonomicznego ludzkich zbiorowości. Dlatego też do głównych zadań katolickiej nauki społecznej zalicza się ustalanie norm moralnych działalności społeczno-gospodarczej oraz ocenianie tej działalności w kategoriach moralnych⁷⁸.

W Polsce moralne zagadnienia katolickiej nauki społecznej i problemy etyki społecznej upowszechniają ks. Jan Piwowarczyk⁷⁹, Czesław Strzeszewski⁸⁰, ks. Józef Majka⁸¹, ks. Tadeusz Ślipko⁸² i inni⁸³. Jednakże oryginalne próby jej zdefiniowania zawdzięczamy ks. J. Piwowarczykowi i ks. T. Ślipce. Według pierwszego z myślicieli: ,1 tyka społeczna jest nauką, która ustala moralne prawidło dla życia społecznego i określa, jakie działania lub fakty społeczne odpowiadają zasadom moralności, a ja-I* te nie odpowiadają, czyli wydaje sądy wartościujące moralnie”⁸⁴. Tymczasem drugi / uczonych przedstawia etykę społeczną jako naukę filozoficzną, ustalającą normy moralne dla tych stosunków społecznych i działań, których podmiotem (lub przy-" mnniej jednym z podmiotów) jest zbiorowość (kolektyw), a nie jednostki wzięte l.iko prywatne osoby⁸⁵. Ks. Ślipko jednocześnie zastrzega, że podmiotem badań mogą być także jednostki, gdy spełniają one „funkcje organu społeczności”⁸⁶.

Ktyka społeczna zrodziła się jako reakcja na doświadczenia ostatnich kilkudzie-<lyi m lat, które ukazały słabość funkcjonowania systemów społeczno-gospodarczych u/Mających dominację technokratów i technologów oraz manipulacji psychotech-mU /nych i socjotechnicznych w stosunkach międzyludzkich. Ludzie ci hołdując Ir/.om pozytywizmu prawnego i moralnego (odrzucającego metafizyczny charakter mmmm prawa i moralności) przeciwstawili się etyce odwołującej się do godności i ulowieka i prawa naturalnego. We tej wrogiej konwersji zaprzecza się tradycji, która w poszanowaniu osoby ludzkiej i praw naturalnych usiłuje formułować zobowiązania moralne przeznaczone dla wszystkich ludzi, niezależnie od tego kim są i jakie

> ipr, (Strzeszewski, Ewolucja katolickiej nauki społecznej, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Npult i /.nych, Warszawa 1978, s. 103-105.

• "li | Piwowarczyk, Katolicka etyka społeczna, T. I, Veritas, Londyn 1960; T. II, Veritas, Londyn IVM,

H >h < 7. Strzeszewski, Ewolucja katolickiej nauki społecznej, dz. cyt.; oraz Tenże, Katolicka nauka cna, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1985.

/ul* I Majka, Katolicka nauka społeczna, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warsza-1989; oraz Tenże, Etyka społeczna i polityczna, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych U.u /uwa 1993.

/uli I Ślipko, Zarys etyki szczegółowej, T. I i II, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, Kraków |UI<2.

Np /<>h, |. Stolarczyk, Katolicyzm społeczny, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1981; |t>h I Keller, Katolicka doktryna społeczna, PWN, Warszawa 1989. li; |. Piwowarczyk, Katolicka etyka społeczna, T. I, dz. cyt., s. 23.

IfiffHli I Ślipko, Zarys etyki szczegółowej, T. II, dz. cyt., s. 7.

Hsfliftr. i 8.

1

   Tamże, s. 36.

2

   Wyłuszczonej po raz pierwszy w encyklice „Rerum novarum\ którą w 1891 roku ogłosił papie/1 ......

XIII. Encyklika ta stała się podstawą rozwinięcia myśli społecznej Kościoła, która później zroih il * katolicką naukę społeczną. Zob. Leon XIII, Encyklika Rerum Norarutn, w: Nauczanie Spohu >«

rtr,L-t,v\i0vit\i Oćrrw-lpL- r)r>L'nmpntarii i Studiów Snnłerzrwch. Warszawa 1984.