P030511 28 [01]

XIV MAREK HI AS KO KRUKA I BIOGRAFIA

kich stosunków opartych na konwenansach, opiewali natomiast anarchiczny indywidualizm, wartość autentycznych uczuć, nie-konwencjonalność i swobodę życia i twórczości. Postawa ta uzyskała najdobitniejszy wyraz w powieści J. Kerouaca IV drodze (1957), choć w pewien sposób zapowiadał ją już Holden Caulfield, bohater wcześniejszej o kilka lat powieści Jerome'a Davida Saiingera Buszujący w zbożu (1951), przeciwstawiający swoją młodzieńczą wrażliwość i spontaniczność zakłamanemu światu dorosłych.

Około roku 1956 w Wielkiej Brytanii pojawiły się utwory prozatorskie i dramatyczne (Jim Szczęściarz Kingsleya Amisa, 1954; Miłość i gniew Johna Osbome’a, 1956; Z soboty na niedzielę. 1958 i Samotność długodystansowca, 1959, Alana Sillitoe), których autorów — a także ich literackich bohaterów — nazwano młodymi gniewnymi (Angry Young Men). Młodzi gniewni wywodzili się z tzw. lower middle class (niższej klasy średniej), co w zhierarchizowanym i przestrzegającym wewnętrznych podziałów społeczeństwie angielskim wyznaczało im niezbyt wysoką pozycję, utrudniając lub wręcz uniemożliwiając awans do grupy wyższej. Ta sytuacja zrodziła bunt młodej, lewicowo zorientowanej inteligencji, owocujący utworami, których bohaterowie dystansują się od burżuazyjnego ładu, widząc w nim ptzede wszystkim obłudę, materializm i konsumpcyjne nastawienie elit. egoistycznie strzegących swych przywilejów.

Zarówno beatnicy jak młodzi gniewni, antycypujący niejako kontrkulturę Ul sześćdziesiątych, przy wszystkich różnicach dotyczących genezy, kontekstu społecznego oraz formy ich wystąpień, manifestują podobną postawę krytycyzmu i buntu wobec tradycyjnych form burżuazyjnego porządku oraz mieszczańskiej moralności, a także wobec stylu życia zachodniego społeczeństwa, spętanego konwenansami i uprzedzeniami klasowymi. Przeciwstawiają im społeczną i indywidualną wrażliwość i nonkonformizm, opowiadają się za autentycznymi wartościami

i etycznymi pryncypiami zagubionymi w zmaterializowanym, zakłamanym i bezwzględnym świecie.

W tym samym czasie postać bohatera manifestującego podobną postawę buntu wobec zastanej rzeczywistości stworzył w filmie James Dean, który dzięki kreacjom w Na wschód od Edenu (1955), a zwłaszcza w Buntowniku bez powodu (1955) stał się jednym z duchowych patronów kontestującego zachodniego pokolenia.

Egzystencjalizm. W Europie dużą rolę w kształtowaniu się postaw i przekonań młodego pokolenia oraz w powstaniu pewnej mody literackiej odegrał niezwykle popularny na naszym kontynencie w latach pięćdziesiątych egzystencjalizm, filozofia wywodząca się z poglądów Kirkegaarda i Heideggera, a podjęta znacznie później i literacko rozwinięta w filozoficznych esejach, powieściach i dramatach Sartre’a i Camusa.

Egzystencjalizm, wychodząc od rozważań nad indywidualną egzystencją człowieka, jego rolą i miejscem w świecie, podkreślał suwerenność wyborów i decyzji jednostki pozbawionej nadziei na ingerencję i opiekę Boga, akcentował (trzy tym jej poczucie samotności, zagrożenia i zagubienia w świecie, absurdalność istnienia i lęk towarzyszący człowiekowi od narodzin po śmierć. O wartości egzystencji człowieka decyduje w tej sytuacji jego zdolność do buntu („człowiek zbuntowany” Camusa) oraz podjęcie heroicznej walki o ocalenie godności i sensu własnemu życiu.

Echa tych przemian światopoglądowych, mód filozoficznych i literackich z trudem przedostawały się do Polski przez żelazną kurtynę. Zachodnie utwory literackie tłumaczone były od zakończenia II wojny światowej wybiórczo, filmy również starannie selekcjonowano, w muzyce nawet jazz traktowany był jako imperialistyczna trucizna na równi z coca-colą i gumą do żucia, a egzystencjalizm, uznany za filozofię rozpaczy jaskrawo sprzecznej z optymizmem markstzmu-leninizmuTrbył ze wstrętem odrzucany. Na zorganizowanym w 1948 rora w#