P1010006 (13)

80 Richard Sheppard

jesteśmy przede wszystkim zobowiązani ustalić ciągłość między tymi dwoma lokalnymi sferami czy sekcjami - praktyką językową w dziele literackim i doświadczeniem anomii, standaryzacji, racjonalizującej desakralizacji w Umweh, czy świata życia codziennego - tak by druga mogła być uchwycona jako określona sytuacja, dylemat, sprzeczność lub podtekst, wobec którego pierwsza funkcjonuje jako symboliczna decyzja czy rozwiązanie (s. 42).

W rzeczy samej, pod koniec książki Jameson poszerzył tę dialektyczną koncepcję, wskazując, że koniecznie należy rozumieć modernizm nie jako pojedynczą, ujednoliconą odpowiedź, lecz jako pewien zespół odpowiedzi na dostrzeżony kryzys (s. 225 i 236-7). Postępując w ten sposób, sugerował, że możliwe jest spójne wyjaśnienie różnorodnych zjawisk objętych pojęciem modernizmu bez popadania w redukcjonizm i nadmierne uproszczenia charakterystyczne dla dwóch wyżej opisanych strategii¹. Ponieważ modernizm — sugeruje Jameson — był produktem epoki przechodzącej radykalne zmiany, jego oblicze nie było po prostu, lecz wielorako Janusowe (a w przypadku dada, anusowc na dodatek). W rezultacie, jakiekolwiek jego wyjaśnienie musi spoglądać nie w dwóch, lecz w wielu kierunkach jednocześnie. I właśnie ta dwoista świadomość, że modernizm jest tak aktywnym odzewem na sejsmiczny wstrząs, jak też zjawiskiem heterogenicznym, stanowi jeden z najsilniejszych punktów głównych esejów zawartych w ostatniej książce Huyssena i Bathricka².

Werner i Herf pozwalają nam postąpić dalej jeszcze. Herf zauważył, że wielu (konserwatywnych) modernistów niemieckich urodziło się między 1885 i 1895, w kraju przechodzącym gwałtowną modernizację (tj. racjonalizującym swe instytucje i uprzemysławiającym się), gdzie humanistyczna, liberalno--demokratyczna tradycja była stosunkowo słaba (s. 10 i 48). Werner zaś wskazała, że podobnie jak większość najważniejszych artystów i intelektualistów dziewiętnastowiecznych Niemiec, większość niemieckich modernistów pochodziło z jednej klasy społecznej (Bildungsburgertum - wykształconej klasy średniej) i korzystało z jednej instytucji oświatowej (Gymna-sium - klasycznego liceum ogólnokształcącego). Ta ostatnia zdominowana była przez „ein klassiziestischer Normenkanon, die doktrinarc Verfestigung der klassisch-idealistischen Asthe-tik, die Vorstellung, dem Kunstwerk ais einem in sich harmo-nisch gegliedcrten Organismus komme die symbolische ReprS-sentanz einer góttlich geordneten Welt zu” [pseudoklasyczny zespół norm, kanoniczną instytucjonalizację klasyczno-ideali-stycznej estetyki, pojęcie, że dzieło sztuki może symbolicznie oznaczać uporządkowany boską mocą świat, tak że samo jest harmonijnie uporządkowanym organizmem] (s. 215)³.

Rzeczy podobne można powiedzieć, mutatis mutandis, o modernistach z innych kultur europejskich. Można wobec tego twierdzić, że na jednym poziomie pojęcie modernizmu desygnuje heterogeniczny zestaw odpowiedzi (na globalny proces modernizacji) dawanych przez pewne pokolenie, które przyswoiło sobie zbiór założeń pozostających w konflikcie z wartościami wewnętrznymi tegoż procesu, czego rezultatem było doświadczenie modernizacji jako kulturowego kataklizmu. Należy jednak podkreślić, że natura i intensywność konfliktu zmieniają się w zależności od kultury. W Niemczech na przykład ideał

1

Takie dialektyczne rozumienie rzadko spotyka się wśród krytyków przed połową lat osiemdziesiątych, lecz jest mniej lub bardziej wyraźne u Mukaffovskiego, op. cit, s. 140-5; Spears, op. cit, s. 62; Stoddard Martin, Wagner to the Waste Land, London-Basingstoke 1982, s. 208 i 240; Fokkema, Ibsch, op. cit, s. 240; Schwsrtz, op. cit, s. 214, oraz Werner, op. cit., s. 223. Jednakże, jak wskazuje rzut oka na paginację, większość tych pisarzy dociera do pozycji dialektycznych w stosunkowo późnych stadiach swych tekstów, gdy milcząco przyznają, że jednowymiarowe podejście nie może zdać sprawy w sposób spójny z heterogenicznego zjawiska, któremu stawili czoła na poprzednich stronach.

2

|j Huyssen, Bathriclc, op. cit, s. 3,7-8,38,50,65—7,86,90-3,106,142-3,156, 169-71.

3

Tamże, s. 215. Informacji na temat socjologicznego tła znacznej grupy niemieckich modernistów - tzw. ekspresjonistów - dostarcza Paul Raabe w: Die Autoren urtd BOcher des Hterarischen Expressionismus, Stuttgart 1985, s. 575-9 oraz 600-1; zob. także Werner Kohlschmidt, „Zu den soziologischen Voraussetzungen des litera-rischen Expressionismus in Deutschland" (1970), w: Hans Gerd Rótzer (red.), Be-griffsbestimmung des Hterarischen Expressionismus, Darmstadt 1976, s. 427-46.