P1010186 (5)

się na istnieniu energii psychicznej⁴⁵ (psychikę można traktować jako „względnie zamknięty system energetyczny⁵*). Energia psychiczna jest intensywnością procesów psychicznych, ich wartością psychologiczną. W formie aktualnej pojawia się ona „w specyficznych zjawiskach psychicznych, takich jak popęd, pragnienia, chcenie, afekt, uwaga⁵*⁴⁶, w formie potencjalnej — „w specyficznych osiągnięciach, możliwościach, gotowościach, postawach etc.**⁴⁷ Źródłem tej energii jest napięcie między świadomością a nieświadomością. Jej wielkość odpowiada wielkości napięcia między tymi biegunami. Wewnątrzpsychiczne przeciwieństwa mają funkcję regulującą, która opiera się na prawic enantiodromii (przechodzenia określonych wartości w ich przeciwieństwo). „Przejście od poranka do popołudnia — pisał Jung — jest przewartościowaniem poprzedniej wartości. Ale błędem jest sądzić, że jeśli dostrzegamy coś bezwartościowego w wartości lub fałsz w' praw^dzie, to wartość lub prawda zostają przez to wwmazane. Stają się one jedynie względne... (Przy *tym) celem, do którego należy dążyć, nie jest przejście w przeciwieństwo, lecz zachowanie poprzedniej wartości przy jednoczesnym uznaniu jej przeciwieństwa”.⁴⁸ W psychice ilość energii jest stała, natomiast zmienna jest jej dystrybucja. Dystrybucją energii psychicznej rządzi zasada ekwiwalencji (zniknięcie określonej ilości energii w' jednej formie pociąga za sobą pojawienie się jej w innej formie) i zasada entropii (sprzeczności psychiczne równoważą się w toku rozwoju względnie niezmiennej postawy). Dlatego też Jung uważa psychikę za system samoregulujący się.⁴⁹ I jeszcze słowo o ioffiiach ruchu energii psychicznej: jej progresja oznacza rozwijanie procesu przystosowania, natomiast jej regresja cofa jednostkę na wcześniejszy stopień przystosowania. Ekstraw^rersja oznacza skierowanie energii do świata zewnętrznego, introwersja zaś zwrócenie jej ku wewnętrznym procesom samego podmiotu.

Zarówno u samego Junga, jak i w pracach jego uczniów p^oces^dtid^widuacji rozuijuąny jest dwojako⁵⁰: w znaczeniu szerszym w i znaczeniu węższym. Indywiduacja w znaczeniu szerszym jest procesem naturalnym, właściwym każdej żywej istocie, który — także u człowieka—przebiega bez udziału świadomości i refleksji, biernie i poniekąd autonomicznie. Większość ludzi zadowala się tą formą indywiduacji znaj-

dując „szczęście” w zaspokojeniu potrzeb biologicznych i materialnych. Jednakże specjalnością samego Junga i innych psychologów analitycznych była i jest indywiduacja w znaczeniu węższym, jako opus contra naturam_y proces przebiegający świadomie, z aktywnym zaangażowaniem człowieka, który go przeżywa.

Przebieg procesu indywiduacji (w obu jego wariantach) / obejmuje dwie fazy⁵¹: pierwszej i drugiej połowy życia.

W pierwszej⁵² zadaniem człowieka jest przystosowanie się do rzeczywistości zewnętrznej, w drugiej zaś —do rzeczywistości wewnętrznej. Albowiem — jak powiada Jung — „człowiek ma dwa rodzaje celów: pierwszym z nich jest cel naturalny, spłodzenie potomstwa i zapewnienie mu opieki, co obejmuje konieczność zarobkowania i zdobycia pozycji społecznej. Kiedy cel ten zostanie zrealizowany, rozpoczyna się faza realizacji celu kulturowego⁵³.    ____

Pierwszą fazę procesu indywiduacji można określić jako „inicjację w dojrzałość”. U jej początku stoi jaźń, owa trans-cendująca świadomość, centralna instancja psychiczna, która zarazem zdaje się zawierać w sobie „aprioryczny cel”⁵⁴ rozwoju osobowości: jej jedność i całość.

Z jaźni, z owej pierwotnej „jednolitej rzeczywistości psychicznej” (tożsamość podmiotu i przedmiotu)⁵³, wyłania się — dzięki oddziaływaniu środowiska naturalnego i społecznego — ego człowieka.⁵⁶ (Rozważania Junga dotyczące problemu ego znajdzie Czytelnik w niniejszym wyborze na s. 61—67.) Ego definiuie Jung jako „zespół wyobrażeń, który stanowi centrum pola śudadomości i posiada wysoki stopień ciągłości

1    tożsamości”.t Zadaniem rozwoju ego jest optymalne uwolnienie się od' jaźni i zachłannych mocy nieświadomości zbiorowej, tj. zdobycie pełnej autonomii i rozszerzenie pola świadomości.⁵ SK

Rozwojowi" ego musi towarzyszyć różnicowanie się typu * postawy, funkcji psychicznych i persony.⁵⁹

Jung rozróżnia dwa zasadnicze typy postaw: ekstrawer-tyczny (ku-przedmiotowy, odśrodkowy) i introwertyczny (od--przedmiotowy, dośrodkowy); pierwszy z nich kształtowany jest przez świat zewnętrzny, drugi zaś przez świat wewnętrzny.⁶⁰ Oba typy tkwią immanentnie w psychicznej Urukturze^każdego człowieka, ale w każdym z nas tylko jeden —- być może, jako wrodzony — dominuje i kształtuje

2    — Archetypy i symbole