P1010942 (2)

O najmędrsze Bóstwo 1 Od początku pierwszego wieku Takiego człowieka Nie widziała Natura.

W wersetach tych widać wyraźnie utożsamienie Piotra z Chrystusem — Piotr Wielki okazuje się pierwszym po Chrystusie, co Jest wyraźną aluzją do jego podobieństwa Bożego. Jednakże tutaj Sumarokow uważa za konieczne poczynić istotną uwagę, gdyż bezpośrednio po zacytowanych słowach dodaje:

Nie godzi Się w chrześcijaństwie stworzenie jak Boga czcić;

Lecz niegdyś, jeszcze w pogaństwie, takim był właśnie król.

Tylko by chwała zagrzmiała, cały zadrżał świat, z powodu czynów Jego cudownych;

Chwała by jak nie milknący róg, nie królem głosiła, a Bogiem,

Męża, co wstąpił na tron.

■Sumarokow, II, a. :» 4)

W rzeczywistości widzimy tu przeniesienie kultu cara w świat mitologii pogańskiej, przy czym jest rzeczą interesującą, że Sumarokow krok za krokiem idzie w kierunku chrześcijańskiej sakralizacji — ekwiwokacja następuje tutaj w formie bardzo wyraźnej. Ta sama myśl powtarza się u Sumarokowa w nadpisie K obrazu Pietra Wielikago Impieratora Wsieją Rossii (1760 rok), stanowiącym przy tym dość dokładny przekład wiersza Mikołaja Motonisa **:

Laski Twe, Piotrze, są niezliczone, gdyby w dawnych czasach byt ktoś taki jak Ty, taki zjawi! się mąż, czyż Ojcem Ciebie by lud wielkim nazwał? Ty nazwany byłbyś Bogiem.

(Sumarokow, 17S0, a. 240; por. I, «. 240) M

Ponadto Łomonosow i Dierźawin szczególnie usprawiedliwiali sakralizację monarchy w odniesieniu óo Piotra I, twierdząc wprost, że nie sprzeciwia się wierze prawosławnej. Łomonosow i w tym przypadku

wspomina kult pogański, ale w odróżnieniu od Su-marokowa twierdzi, że kult Piotra jest do pomyślenia nie tylko w pogaństwie, ale także w chrześcijaństwie. Sformułował tę myśl w czwartym tekście do pomnika Piotra Wielkiego (1750 rok):

Głosili obrazem to, co w dawnych czasach Herosom stawili za sławne wyprawy,

Przez nieuctwo wieków Boską dając cześć. (Wariant: Helleni Boską oddawali im cześć)

I czcili ofiarą ich następców ród,

Co wiara prawa czynić zawsze broni.

Lecz nam przebacza; późni potomkowie,

Gdy usłyszycie o Piotra sławnych czynach,

Ołtarz postawcie przed posągiem herosa.

(Wariant: przed głośnym posągiem)⁸⁷

Myśmy dawno już przykładem swym was usprawiedliwili, Dziwiąc się Jego czynom, śmiertelnych przewyższającym moc Nie wierzyliśmy, że On był jednym ze śmiertelnych.

Lecz za życia już jak Boga czcili Go.

(Łomonosow, XVIII, s. 285—288)

Trzeba tu przytoczyć, w celu porównania, fragment ody Dierżawina Oda na wielikotf (1724 rok):

Kiedy bogami być nie można w żaden sposób z ludzkimi słabostkami, to człowiek winien im dorównać swoimi wspaniałymi czynami.

Po cóż wznosić się na gwiaździsty tron?

By Piotra Wielkiego zobaczyć, kto Jego może ducha mieć,

Bogom podobny będzie ten.

(OlerZawin, HI. s. 291—292)

W zacytowanych przykładach uzasadnienia podane przez autorów mogą być związane ze swego rodzaju kanonizacją Piotra I, charakterystyczną dla kultury petersburskiejJednakże problem usprawiedliwienia nie sprowadza się do osoby Piotra — jak i nie sprowadza się do jego osoby rosnąca z czasem sakralizacja monarchy. Tenże Dierżawin pisze, zwracając się do Katarzyny w odzie Prowidienije:

O, łaski pełna! Jakże może do Stwórcy upodobnić się stworzenie:

10?