P1030236

■i

BMa

gdzie dalej kształtką postawy i politykę wobec „biednych OSfefe man, 1977; Handler i Hasenfeld, 1997). Wzmacniają one wiarę w samopomoc oraz w amerykańskie marzenie, według których ubóstwo uważane jest za nieudolność. Próby czynione przez „progresywnych” badaczy społecznych na przełomie XX wieku, aby „zdepauperyzować myślenie o ubóstwie” oraz krótkotrwała dominacja bardziej strukturalnych wyjaśnień w połowie XX wieku stanowiły zaledwie dwa „przelotne odejścia” od głębiej zakorzenionego wyznaczania podziałów społecznych i cenzury moralnej” (0’Connor, 2001: 8; Ross, 1991: 1506). Kluczowy dla zrozumienia współczesnych anglosaskich dyskursów dotyczących ubóstwa, obejmujących w szczególności dyskurs o „under-class”, jest wiek XIX, choć ich korzenie sięgają głębiej, do wcześniejszych aktów prawnych dotyczących włóczęgostwa oraz elżbietańskiego Prawa o Ubogich {the Poor Law)¹ (Waxman, 1977).

Na każdym etapie procesy kategoryzacji i klasyfikacji miały decydujące znaczenie dla traktowania „biednych” w kategoriach Innego, zwłaszcza jeśli chodzi o tych „biednych”, którzy są uznawani za niezasługujących na wsparcie. Golding i Middleton szczegółowo opisują, jak począwszy od XVII wieku „podział biednych na tych, którzy znajdują się w nędzy z konieczności i i własnej woli, stał się głównym celem pomocy skierowanej do najuboższych”. Wynikające z tego nasilenie „fizycznej oraz psychologicznej separacji biednych od innych klas stworzyło możliwość tworzenia bogatej i jedynie w minimalnym stopniu opartej na wiedzy mitologii o strasznym półświatku znienawidzonych biednych” (1982: 10). Ów półświatek budził niepokój w psychice wiktoriańskiej Anglii. Po obu stronach Atlantyku klasyfikacja biednych przez instytucje dobroczynne, państwo

Linie demarkacyjne oznaczały podział moralny (Himmel-farb, 1984). Zostały one stworzone z myślą o ochronie osób godnych szacunku przed tymi, którzy są moralnie niepożądani, oraz w celu ułatwienia pracy „ogromnej maszynerii, służącej dyscyplinarnej interwencji społecznej”, której celem było przywrócenie moralności (Sąuires, 1990: 55). Skutkiem tego było, być może paradoksalnie, „oczernienie wszystkich ludzi biednych jako moralnie bardziej lub mniej wybrakowanych, w sytuacji, gdy pauperyzm został ustanowiony jako pewna „kategoria moralna” |(Katz, 1989: 14). Pauperyzm odnosił się zarówno do ludzi podlegających Prawom o Ubogich, jak i do ich kondycji. Nie była to skrajna postać biedy, lecz poprzez skojarzenia z charakterem, zachowaniem i moralną degradacją była ona konstruowana jako jakościowo odmienna (Golding i Middleton, 1982; Sąuires, 1990). Istota tej różnicy kryje się w ekonomicznej zależności, której przeciwstawiano „samodzielne zapewnienie sobie środków do życia”, osiągnięte przez „niezależnego pracownika” (M. Dean, 1992: 237-8). Zależność przypisywano degradacji oraz niemocy charakteru i była ona charakteryzowana przede wszystkim jako moralna i psychologiczna, a nie ekonomiczna (Himmelfarb, 1984; Fraser i Gordon, 1994).

i badaczy społecznych została wyniesiona na nowe wyżyny precyzji i wyrafinowania, gdy linie demarkacyjne zostały wyraźniej wyznaczone po to, by „Oddzielać! Oddzielać! Oddzielać'” (Him-jnelfarb, 1984: 398).

Mimo iż bieda i pauperyzm były pomyślane jako jakościowo odmienne, w praktyce oddzielająca je linia demarkacyjna była denka i przenikalna, a jednostki prześlizgiwały się między tymi kategoriami. Polityka społeczna próbowała zatem „uchronić biednych przed popadnięciem w pauperyzm, poprzez czynienie z niego czegoś odrażającego. Stanowiło to uzasadnienie polityki '■mniejszej wybieralności i piętnowania pauperyzmem” (Himmelfarb, 1995:142). „Mniejsza wybieralność” była zasadą stanowiącą podstawę traktowania wszystkich „zdolnych na ciele” biednych w domach pracy. Zasada ta głosiła, że warunki w domu pracy mają być „mniej wybieralne”, czyli mniej pożądane niż te, w jakich żył najbiedniejszy niezależny robotnik. Dalsze rozróżnienie obejmowało podział na tych biednych („niezasługujący”

131

1

Pierwsze Prawo o Ubogich (the Poor Law), ogłoszone w roku 1601 zapanowania królowej Elżbiety I (na tronie od 1558 do 1603 r.), nakładało obowiązek troszczenia się o ubogich na parafię oraz stanowiło, że mieszkańcy okolicy mają płacić podatki na zapewnienie biednym pożywienia. Podatki te stały się za wysokie, gdy liczba ubogich wzrosła na początku XIX wieku — ogłoszono wtedy nowe Prawo, zgodnie z którym biedni mieli być zmuszani do pracy w tzw. „domach pracy” (workhouses). System ten nie cieszył się powszechnym poparciem, ale oficjalnie dopiero w roku 1930 nowe Prawo o Ubogich wprowadziło narodowy system opieki społecznej (przyp. tłum.).