P1030252

kapitału”, którzy nieustannie podejmują decyzje odnośnie je®, zastosowania (Moser, 1998: 1; Narayan, 2000: 49. 64). Portfej ten obejmąje: dobra finansowe, osobiste (w tym umiejętności, wiedzę, zdrowie), naturalne (pochodzące ze środowiska natura], nego) oraz tak zbiorowe jak i indywidualne dobra fizyczne (w}ą. czając w to infrastrukturę oraz sprzęty gospodarstwa domowe, go). Są one często przedstawiane jako różne formy „kapitału”).

Bardziej krytyczni zwolennicy tego podejścia są ostrożni, je. śli chodzi o sprowadzanie relacji społecznych do języka ekonomicznego i określeń typu majątek czy kapitał. Inne ujęcie propo. nuje „szeroko rozumianą koncepcję zasobów, do których ludzie potrzebują mieć dostęp w procesie zbierania środków do życia (Bebbington, 1999: cyt. za: Beall, 2002: 72, podkreślenie Bealla). W ten sposób wracamy znów do bardziej neutralnej koncepcji „zasobów”, zastępującej „zarządzanie” ideą „zbierania” oraz kładącej nacisk na kwestię dostępu. Dostęp z kolei podnosi pytania dotyczące strukturalnego kontekstu ekonomicznego, politycznego i społecznego oraz kwestii związanych z szerszą dystrybucją różnego rodzaju zasobów (Rakodi i Lloyd-Jones, 2002). Skupienie uwagi na tym, w jaki sposób urzeczywistnia się sprawstwo ludzi dotkniętych biedą, którzy chcą rozlokować dostępne im zasoby, nie powinno przysłonić tego, jak jednostki bardziej uprzywilejowane w społeczeństwie mogą wykorzystywać swoje znacznie większe zasoby do utrwalania swojej uprzywilejowanej pozycji (Skeggs, 1997; Savage, 2000).

Mimo że podejście oparte na środkach do życia jest głównie stosowane w odniesieniu do krajów rozwijających się, wielu praktyków i analityków bada jego przydatność w kontekście europejskim. („Community Development Journal”, 2003; C.C. Williams i Windebank, 2003). Badanie prowadzone na terenach miejskich w Szkocji przez organizację Oxfam* ujawnia, że rama obejmująca kwestie utrzymania się jest zgodna z opinią osób zawodowo

’ Oxfam to największa brytyjska organizacja humanitarna. Została założona w 1942 roku jako Oxford Committee for Famine Relief, a dzisiaj działa głównie w krajach rozwijających się, zajmując się m.in. walką z głodem, biedą oraz niesprawiedliwością na świecie. W Wielkiej Brytanii prowadzi sieć sklepów Oxfam, w których pieniądze ze sprzedawanych towarów przeznaczone są na prowadzenie akcji humanitarnych (przyp. tłum.).

zajmiyących się biedą, które uważają, iż dostarcza ona bardziej „holistycznego” podejścia w pracy skupiąjącej się na walce z biedą (Long i in., 2002: 61; Hocking, 2003). Jednakże, jak zauważają wspomniani autorzy, na Północy globu pole dla „budowania cennych zasobów” jest bardziej ograniczone przez politykę rządu niż na Południu (Long i in., 2002: 57). Takie ograniczenia różnią się w zależności od konkretnych rozwiązań instytucjonalnych, jakie obowiązują w różnych państwach o modelu opiekuńczym - na przykład ograniczenia te są generalnie większe w krajach o bardziej rozbudowanym systemie opieki społecznej, co ma miejsce w wielu państwach północnej Europy w przeciwieństwie do krajów na południu Europy (Saraceno, 2002; Steinert i Pilgram, 2003).

Takie pojęcia jak radzenie sobie oraz zarządzanie zasobami lub dobrami mogą być rozumiane jako łącznik między możliwościami danej osoby a osiągniętymi przez nią funkcjami, wszystko w kontekście całkowitej dystrybucji zasobów (zob. roz. 1). Ułatwiają one wyjaśnianie sposobów, w jakie wiązanie końca z końcem w sytuacji ubóstwa obejmuje realizację potencjału sprawczego. W ramach złożonego oddziaływania sprawstwa oraz struktury, wielu badaczy słusznie podkreśla sytuację przymusu oraz braku wyboru, przed jaką stają ludzie żyjący w biedzie, a także ich poczucie braku kontroli nad własnym życiem. Jednak mimo ograniczonego charakteru potencjału sprawczego, jaki mogą realizować ludzie dotknięci ubóstwem, „nawet materialne warunki i doświadczenia życiowe najbiedniejszych nie są ograniczone do tego stopnia, aby nie byli oni zdolni podjąć decyzji odnośnie tego, jak radzić sobie z własną sytuacją” (Leisering i Leibfried, 1999: 40).

Strategie radzenia sobie

W wersji minimalnej radzenie sobie lub wiązanie końca z końcem jest aktywnym procesem lawirowania, kompletowania oraz obchodzenia się bez czegoś (Kempson i in., 1994; Dały i Leonard, 2002). Często pewną rolę odgrywają tu dzieci, podejmując na przykład pracę na część etatu, wyrzekając się różnych zachcianek bądź powstrzymując swoje potrzeby (Loumidis i Middleton, 2000; Ridge, 2002). Stephen Gilliat zauważa, iż „radzenie sobie”, „wiązanie końca z końcem”, „dawanie sobie rady” umożliwia ludziom stającym w obliczu deprywacji przetrwanie w świecie

163