P1030258

su oraz oporu”: na przykład, gdy rolnik ukrywa część swoich plonów, aby w ten sposób uniknąć płacenia podatków, swoim po. stępowaniem jednocześnie napełnia swój żołądek oraz pozbawia państwo zboża” (1985: 295). Mimo że działania te mają najeżę-ściej raczej charakter indywidualny aniżeli kolektywny, często są one możliwe dzięki „sieciom zrozumienia i praktyki” (1985:300).

Niektórzy analitycy wykorzystali pojęcie codziennego oporu do wyjaśnienia, w jaki sposób odbiorcy pomocy społecznej walczyli z systemem świadczeń, zwłaszcza poprzez naruszenie obowiązujących przepisów. Dwa przykłady tego typu praktyk pokazują badania amerykańskie, jedno prowadzone przez Catherine R Kingfisher (1996), drugie prze Johna Gillioma (2001). Badanie kobiet, które pobierały zasiłki w Michigian, prowadzone przez Kingfisher, ujawnia dwie „strategie radzenia sobie z niedostatkiem zapomóg ze strony państwa” (1996: 38). Najpowszechniejszą i najoczywistszą strategią oporu była „manipulacja”. Mogła ona obejmować kłamstwo i zatajanie oraz „zarządzanie wrażeniem” i na przykład udawanie ignorancji oraz postawę służalczą. Wiele kobiet wyrażało swój opór, twierdząc, iż system opieki społecznej zachęca do nieuczciwości. Alternatywną strategią była „hiperprawda”, która najczęściej „wiązała się z przesadnym przestrzeganiem zasad” (1996: 40). Mogła ona obejmować również walkę o uzyskanie pełni przysługujących komuś praw lub rzadziej, nadzorowanie tych, którzy uważani byli za „oszustów opieki społecznej”⁴.

Gilliom pisze o tym, jak samotne matki w appalaskiej części Ohio kultywowały praktykowane od pokoleń „strategie przetrwania”, (takie jak obcinanie włosów czy sprzedawanie rzeczy), co zostało uznane za „niezgodne z przepisami” obowiązującymi w ramach opieki społecznej oraz inwigilacyjnego reżimu. Twierdzi on, że kiedy odmawiają zaprzestania tych praktyk,

„w obliczu ogromnych wysiłków rządu, mających na celu wykrycie oraz powstrzymanie ich przed tym, zaczynają one odrzucać oraz kwestionować, często przez różne uniki, polityczne rozporządzenia państwa. Mimo iż matki skupiały swoją uwagę na przetrwaniu, a nie na »polityce«, wyraźnie, na płaszczyźnie symbolicznej i materialnej, sprzeciwiały się zarządzeniom polityki społecznej [— | Jest to wzorzec oporu, który przynosi konkretne efekty: zasiłki, których rozpaczliwie potrzebowały, utrzymanie strefy autonomii w obliczu uzależnienia od życia na zasiłku, podtrzymywanie podzielanej tożsamości matek (jako że wspierają się one nawząjem jako matki) oraz podważanie samej misji nadzoru” (2001: 100, 112).

Głównym brytyjskim zwolennikiem tezy, że „oszustwa polityki społecznej to przejaw codziennego oporu” jest Bill Jordan. Twierdzi on, iż taka nieuczciwość jest czymś więcej niż tylko „odosobnionym działaniem indywidualnym”, gdyż dzięki sieci wspólnot złożonych z „ubogich” „rozwija się kultura oporu, z jej własnymi, codziennymi praktykami będącymi w opozycji do narzuconych rozwiązań oficjalnego systemu egzekwowania określonych zachowań. Taki opór, jak twierdzi, „umożliwia biednym kompensowanie sobie, do pewnego stopnia, wykluczenia z korzyści przynależnych wspólnocie znajdującej się w głównym nurcie życia społecznego” (1996: 157). Poprzez pracę „na czarno” „ludzie biedni odpowiadają atakiem” na opresyjne wymagania administracyjne systemu opieki społecznej (Jordan i Redley, 1994: 172). Interpretują obowiązujące zasady — czasami bardzo pomysłowo - „w taki sposób, aby zapewnić sobie przestrzeń manewru, jeśli chodzi o zarządzanie swoimi zasobami” (Jordan, 1993: 213; Jordan i in., 1992). Ich „praktyki oporu oraz dyskurs buntu” stanowią także „próbę zyskania autonomii oraz godności” (Jordan, 1993: 216).

Z kolei Hartley Dean kwestionuje istnienie „kultury oporu”. Jego własne badanie obejmujące trzydziestu pięciu nieuczciwych świadczeniobiorców opieki społecznej ujawniło siedmiu, „dla których machlojki były świadomą działalnością wywrotową oraz reakcją na poczucie opresji”, choć nie byli oni „postaciami szczególnie radykalnymi” w swoich działaniach (Dean i Melrose, 1997:108). U większości badanych wciąż istniało silne przywiązanie do etyki pracy (Dean i Melrose, 1996; Dean, 1998). McDonald ujawnił podobną postawę w stosunku do płatnej pracy pośród tych, którzy zajmowali się „kombinowaniem”, a także pragnienie „podtrzymania własnej tożsamości oraz szacunku dla samego siebie (1994: 526). Ze swoich badań Dean wyciąga wniosek, że:

175