P1060844 (2)

102 ________Przegląd leksemów odmiennych fag-

Ponicwaź jedyną formą syntetyczną Jekscmu WIDAĆ jest jego forma kanonią tylko dzięki formom analitycznym możemy go w ogóle odmieniać. N|U zauważyć, że formą kanoniczną prcdykatywów nie jest bezokolicznik, ta odpowiednik formy osobowej czasu teraźniejszego w trybie orzekającym. Bezofo licznikiem od WIDAĆ jest natomiast być widać - forma, której można użyć rip w zdaniu: Przy dobrej pogodzie mote być widać Tatry. Zob. też inne przykłady w 110.

Niektóre predykatywy mają nie trzy, lecz cztery oboczne formy tryba warunkowego, np.:

byłoby trzeba (trzeba by było, trzeba byłoby, trzeba by) byłoby można (można by było, można byłoby, można by)

Zauważmy, że różnica między formami typu trzeba by a formami typu trzeba h było (byłoby trzeba) jest analogiczna do tej, jaka dzieli formy nieprzeszle trybu warunkowego czasowników od form przeszłych, por. potrzebowałby i potrzebował^ był (byłby potrzebował). Formy typu trzeba by było (byłoby trzeba) nie mają jednak znaczenia właściwego formom przeszłym, lecz mogą być odnoszone do dowolnego punktu w czasie, podobnie jak formy nieprzeszłe. Dlatego różne formy trybu warunkowego prcdykatywów możemy uważać za wariantywne.

Prcdykatywów w polszczyźnie jest około 20. Po uwzględnieniu różnych ich znaczeń i po doliczeniu fraz predykatywowych typu cholery można dostać, (coł) można policzyć na palcach jednej ręki, brak (komuś) słów otrzymuje się liczbę nieco większą. Inny słownik języka polskiego ma 64 jednostki oznaczone jako predykatyw. Najważniejsze z nich to:

BRAK	NIEŁASKA	SŁYCHAĆ	WIADOMO
CZUĆ	NIE SPOSÓB	STAĆ	WIDAĆ
DOŚĆ	NIEPODOBNA	STRACH	WOLNO
GRZECH	POTRZEBA	TRZEBA	ZNAĆ
MOŻNA	SOLA	WARTO

Oto kilkanaście przykładów z Innego słownika języka polskiego:

Będzie mi Ciebie bardzo brak.

Siano rzucone za drabinkę czuć było nawozem.

Dość spojrzeć po sali, by odgadnąć, jaki będzie wynik głosowania. Ba, a jeżeli nie zasłabł, tylko się modli? Grzech byłoby przerywać. Można by zrobić niewielkie przyjęcie.

Na całej plaży nie sposób znaleźć ożywczego cienia.

Siła by opowiadać o jego burzliwych losach.

Wielu podróżnych spędza noc na dworcu, bo nie stać ich na hotel Strach tak po ciemku po Warszawie łazić.

Przyznać trzeba, że nie przebierają w środkach nasi dziennikarze. Znać było, że mocuje się w sobie.

Od prcdykatywów trzeba odróżniać prcdykatywne przysłówki, wchodzące w związek nie tylko ze słowem posiłkowym typu BYŁ lub BRDZIE, ale też z czasownikami BYWAĆ, ROBIĆ SIĘ i ZROBIĆ SIĘ. Przykładem są: SZKODA (Zrobiło mi się go szkoda), WSTYD (Zrobiło mi się wstyd), ŻAL (Czasem robi mi się ich bat).

Nazwą predykatyw posługuje się Morfologia (w wydaniu 1 w szerszym niż tutaj znaczeniu, w wydaniu 2 - tak jak tu). Składnia współczesnego języka polskiego (Saloni, Świdziński 1985) łączy predykatywy i czasowniki niewłaściwe w jedną klasę, którą przeciwstawia pozostałym czasownikom jako osobną część mowy. My traktujemy czasowniki niewłaściwe jako podzbiór czasowników, natomiast predykatywy oddzielamy od czasowników ze względu na ich wyraźnie różne własności składniowe i morfologiczne.

6.7. Osobliwości czasownika BYĆ

Ten najczęstszy w polszczy źnie czasownik jest z kilku powodów osobliwy. Po pierwsze, jako jedyny ma on trzy czasy proste, np. byłem, jestem, będę. Po drugie, me tworzy on analitycznych form czasu przyszłego ani zaprzeszłego, nie ma też form czasu przeszłego w trybie warunkowym (ale za to jego formy same służą do tworzenia złożonych form innych czasowników). Po trzecie, formy czasu teraźniejszego od BYĆ (z wyjątkiem są) mają końcówki charakterystyczne dla czasu przeszłego. Po czwarte, końcówki tych form mogą być dołączone do innego składnika zdania, a temat formy czasu teraźniejszego może być pominięty (zob. 3.5). Po piąte, formy czasu teraźniejszego są wyraźnie supletywne, tak wobec siebie (por .jestem i są), jak i wobec innych form czasownika BYĆ. W porównaniu z tymi osobliwościami drobiazgiem wydaje się fakt, że BYĆ nie ma bezosobnika.

Ściślej biorąc, istnieje wiele leksemów BYĆ odmieniających się w opisany tu sposób i różniących się znaczeniem oraz łączliwością składniową. Ich szczegółowy opis podaje Inny słownik języka polskiego. W słowniku tym wyróżniono też inną grupę leksemów BYĆ, które należą do czasowników niewłaściwych, używane są tylko w zdaniach zaprzeczonych, a w 3. osobie Ip czasu teraźniejszego mają osobliwą formę ma (nie należy jej mylić z równokształtną formą leksemu MIEĆ). Oto ich paradygmat:

nie być

nie ma - nie było - nie będzie nie byłoby niech nie będzie

Zestawmy parami przykłady o identycznym znaczeniu, różniące się tylko negacją: pierwszy przykład w każdej parze ilustruje użycie czasownika właściwego BYĆ, drugi - czasownika niewłaściwego BYĆ: