P1060856 (2)

tz_Przegląd leksemd* odmiennych (proru>mtn$i

Pewną trudność interpretacyjną stwarzają zaimki pytąjne i względne Według Milewskiego (1976: 112) zaimki pytąjne „wskazują naprzód po Unii tekstu na odpowiedz, którą zapowiadają", a zaimki względne wskazują jednocześnie naprzód i wstecz. Jednak interpretacja taka raczej tylko pogłębia wątpliwości niż je rozjaśnia. Według Padućevcj (1992) zaimki pytąjne nie I mają funkcji wskazującej, niemniej jednak jak inne zaimki pełnią istotną I funkcję w referencji.

5.2.    Podział zaimków według kryterium substytucyjności

Zaimki można podzielić na cztery klasy gramatyczne według tego, jaką część ■ mowy zastępują:    |

1.    zaimki rzeczownc, zastępujące rzeczownik, np. KTO. KTÓŻ, KTOŚ, [ KTOKOLWIEK. NIKT;

2.    zaimki przymiotne, zastępujące przymiotnik, np. KTÓRY, KTÓRYŻ, I KTÓRYŚ, KTÓRYKOLWIEK. ŻADEN;

3.    zaimki liczebne, zastępujące liczebnik, np. ILE, ILEŻ, ILEŚ, ILEKOLWIEK,

4.    zaimki przysłowne, np. JAK. JAKŻE, JAKOŚ, JAKKOLWIEK.

Z podziałem tym ma związek nazwa zaimek (po łacinie pronomen), nawiązująca do dawnego terminu gramatycznego imię, który oznaczał dowolny wyraz odmienny £ przez przypadki. Zaimki przysłowne wprawdzie nie mieszczą się w etymologicznym . znaczeniu zaimka (bo przysłówki nie należą do imiennych części mowy), ale zostały dodane do innych zaimków dlatego, że mają analogiczne cechy formalne (kształt) i funkcjonalne. Próbę reinterpretacji etymologicznej terminu zaimek J podjął Tytus Benm, który chciał arbitralnie związać go ze słowem imać (por • Jodłowski 1973: 15). Przy tej interpretacji „za-imki” to wyrazy, które „za-jmują" miejsce innego wyrazu w tekście, nic nie stoi więc na przeszkodzie, aby terminem zaimek objąć też zaimki przysłowne. Natomiast zazwyczaj nie włącza się do 5 zaimków wyrazów używanych zastępczo wobec czasowników. Wśród przykładów, ; dyskusyjnych zresztą, Jodłowski (1973: 37) wymienia słowo PRZYTEGO użyte w spreparowanym przez niego zdaniu: To trzeba trochę przytego - mówi jedna Ćw . 1 przyjaciółka do drugiej, oglądając okazaną jej tkaninę i robiąc gest przygładzenia

5.3.    Podział zaimków według kryterium deiktyczności

Ze względu na to, jak realizowana jest funkcja deiktyczna zaimka, zaimki dzieli się na kilka klas funkcjonalnych:

1. zaimki wskazujące, np. TO, TAMTO, TEN, TAMTEN, TAKI, TYLE, | TAK, TAM, TU;

2. zaimki pytąjne, np. KTO. KTÓŻ. CO. CÓŻ, KTÓRY. KTÓRYŻ. JAKI, JAKIŻ, ILE, ILEŻ, JAK. JAKŻE. GDZIE. GDZIEŻ. KIEDY. KIEDYŻ,

5. zaimki względne, np. CO, COKOLWIEK, KTÓRY. KTÓRYKOLWIEK,

ILE. ILEKOLWIEK, GDZIE, GDZIEKOLWIEK;

4.    zaimki nieokreślone, np. COŚ, COKOLWIEK, WSZYSTKO, NIC, KTÓRYŚ. KTÓRYKOLWIEK, KAŻDY, ŻADEN, ILEŚ, GDZIEŚ, GDZIEKOLWIEK. WSZĘDZIE, NIGDZIE;

5.    zaimki dzierżawcze, np. MÓJ, TWÓJ, JEGO, SWÓJ;

6.    zaimki osobowe, np. JA, TY, ON;

7.    zaimek zwrotny SIĘ.

Zaimki nieokreślone bywają dzielone dalej na nieokreślone sensu stricto, np.

JAKIŚ, GDZIEŚ, i określające lub upowszechniające, np. KAŻDY, ŻADEN. WSZĘDZIE, NIGDZIE Wszystkie jednak są językowymi środkami kwantyfikacji, co uzasadnia ich łączne rozpatrywanie.

Jak widać z podanych przykładów, liczne leluemy zaimkowe w polszczyżnie

są wielofunkcyjne. Na przykład CO jest zaimkiem pytajnym lub względnym,_

a COKOLWIEK jest zaimkiem względnym lub nieokreślonym.    Ćw. 2

5.4. Przegląd zaimków poszczególnych klas

5.4.1.    Zaimki wskazujące

Zaimki te wskazują osobę, rzecz, miejsce itp., które identyfikujemy dzięki ich fizycznej bliskości, dzięki wskazującemu gestowi mówiącego lub dzięki temu, że zostały już wymienione albo są wymienione w zdaniu podrzędnym, wprowadzanym zaimkiem względnym. Przykłady: TO, TAMTO, TEN, TAKI, TYLE, TAK. TU, TAM. Zaimki wskazujące często występują w zdaniu nadrzędnym, wskazując tę samą osobę, rzecz, sytuację itp., do której odnosi się zaimek względny w zdaniu podrzędnym, np. Robi to, na co ma ochotę, Bierz tyle, ile chcesz, Problem będzie trwał dotąd, dokąd go nie rozwiążemy.

5.4.2.    Zaimki pytąjne i względne

Zaimki pytąjne służą do tworzenia pytań i z reguły występują na początku zdania, np. KTO (Kto ci to powiedział?), KTÓRY (Który klucz jest do bramy?), ILE (Ile jest siedem razy dwanaście ?), GDZIE (A ty gdzie się włóczysz po nocy?). Występują też w pytaniach zależnych, np. Nie wiem, gdzie się zatrzymać na noc.

Zaimki względne służą do łączenia zdania podrzędnego ze zdaniem nadrzędnym, a od spójnika różnią się tym, że zajmują określoną pozycję w zdaniu podrzędnym: podmiotu, przydawki, okolicznika itp. Występują na początku zdania podrzędnego, np. KTO (Kto chce, może zostać), JAKI (.Dajemy przedstawienia, jakie lubi