P1060870 (2)

68

w

—    --------------Przęśl teksemdw odmiennych (non,^

Na/w> rodzajów są konwencjonalne i mogą być mylące. W szczególności _n,_ę dy rzeczownik rodzaju męskozwierzęcego jest nazwą zwierzęcia, por TRijp FIAT, RYDZ, DOLAR, DROPS, PODLOTEK - wszystkie rodzaju mzw Istniej, te/ wiele rzeczowników dwurodzajowych, np.:

ANIOŁ - mos lub mzw EMU - mzw lub n KOTLET - mrz lub mzw OFERMA - ż lub mos

W odniesieniu do rzeczowników typu OFERMA, FAJTŁAPA czy GAPA moż® by mówić wręcz o trzech rodzajach

ż: Widzę tę ofermę i tamte ofenny.

mos Widzę tego ofermę i tamtych ofermdw.

mzw Widzę tego ofermę i tamte ofenny.

Nie ma jednak takiej potrzeby: nie sposób wykluczyć, że w ostatnim z przytocz®, nych przykładów leksem OFERMA nie został najpierw użyty w rodzaju męsko-osobowym, a potem w źeriskim.

Niektórzy autorzy nasz rodzaj męskozwierzęcy nazywają męskożywotny®, a męskorzeczowy - męskonieżywotnym. My jednak w rodzaj męskożywoinj będziemy łączyć rzeczowniki męskoosobowe i męskozwierzęce. Będziemy używać innych nazw zbiorczych, obejmujących po kilka rodzajów:

rodzaj męski (m) - mos, mzw lub mrz rodzaj męskożywotny (mżyw) - mos lub mzw rodzaj męskonicosobowy (mnos) - mzw lub mrz rodzaj niemęskoosobowy (nmos) - mzw, mrz, ż lub n

Ćw. 15-17 Więcej informacji o rodzaju gramatycznym w polszczyźnie zawiera rozdział 9.

Ważniejsze terminy

Przypadek - kategoria fleksyjna rzeczowników, mająca siedem wartości: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik, wołacz. Przysługuje też zaimkom rzeczownym. przymiotnikom (t innym wyrazom o odmianie przymiotnikowej) om liczebnikom.

Liczba - kategoria fleksyjna rzeczowników, mająca dwie wartości: liczba pojedyncza i liczba mnoga. Przysługuje też przymiotnikom (i innym wyrazom o odmianie przymiotnikowej) oraz czasownikom.

Rzeczowniki plurale tantum - rzeczowniki nie mające form liczby pojedynczej.

Rzeczowniki singulare tantum - rzeczowniki w zasadzie nie używane w liczbie mnogiej

Pluralia tantum - to samo, co rzeczowniki plurale tantum.

Singularia tantum - to samo, co rzeczowniki singulare tantum.

Deprecjatywność - kategoria fleksyjna rzeczowników męskoosobowych, obejmująca tylko mianownik i wołacz liczby mnogiej, mająca dwie wartości: forma deprecjatywna. forma

W

■

69

Problem rodzaju

mcdcprecjalywna Przysługuje też przymiotnikom (i innym wyrazom o odmianie przymiotnikowej), liczebnikom DWA, TRZY. CZTERY oraz czasownikom

Rodzaj - kategoria klasyfikująca rzeczowników, mająca pięć wartości męskoosobowy, męskozwierzęcy, męskorzeczowy, żeński, mjaki Także kategoria fleksyjna przymiotników i innych wyrazów o odmianie przymiotnikowej oraz liczebników (głównych i ułamkowych) i czasowników Ich rodzaj jest taki. jak rodzaj łączącego się z mmi leksemu rzeczownikowego

Stopień - kategoria fleksyjna niektórych przymiotników i przysłówków, mająca trzy wartości: równy, wyższy, najwyższy.

Predykatywność kategoria fleksyjna nielicznych przymiotników, obejmująca tylko mianownik liczby pojedynczej w rodzaju męskim oraz biernik liczby pojedynczej w rodzaju męskorzeczowym, mająca dwie wartości forma predykalywna. forma niepredykatywna

Kategoria klasyfikująca danej części mowy - podział zbioru leksemów tej części mowy na klasy o różnych własnościach gramatycznych Klasy te nazywamy wartościami danej kategorii.

1 Utwórz formę D Im rzeczowników ĆMA. BUDOWA, BEZA, TŁO. Dlaczego formy te wydają się dziwne lub niezręczne, choć są zbudowane poprawnie?

2.    Wymień jak najwięcej rzeczowników, które mogłyby kontynuować następującą serię SPODNIE, SZORTY, MAJTKI, RAJSTOPY, DŻINSY, PLUDRY. Co jest ich cechą charakterystyczną?

3.    Wymień kilka rzeczowników plurale tantum, które mogłyby kontynuować następującą serię: IMIENINY, URODZINY, POSTRZYŻYNY

4 Wymyśl sytuacje i konteksty, które mogłyby uzasadniać użycie następujących rzeczowników w liczbie mnogiej: MASŁO, LISTOWIE, BIEL, POLSKA, EKSPRE-SJONIZM

5.    Poszukaj w słowniku rzeczowników, które zależnie od znaczenia używane są w obu liczbach lub tylko w jednej z nich. Czy rozstrzygnięcia słownika cię przekonują?

6.    Odmień przez przypadki Księstwo Warszawskie i księstwo Czartoryscy Zwróć uwagę na różnice.

7.    Podaj formy medeprecjatywne i deprecjatywne rzeczowników, atleta, magik, mąt, nauczyciel, psycholog, złodziej, żonkoś.

8.    Podaj przykłady rzeczowników męskoosobowycb, które mają

(a)    wyłącznie formę deprecjatywną mianownika Im,

(b)    formę deprecjatywną mianownika lm i różną od mej formę medeprecjatywną,

(c)    formę deprecjatywną mianownika lm i synkretyczną formę medeprecjatywną.

9 Utwórz formę M lm mos przymiotników: DUŻY, RYŻY, WŁADCZY, CUDZY,

WŁASNY, SUCHY. W razie potrzeby szukaj pomocy w słownikach.

10 Utwórz formę M lm mos przymiotników: DREWNIANY, ŻELAZNY, MIĘSNY,

CZCZY, KURZY. Ponieważ są to formy czysto potencjalne, me znajdziesz ich

w słownikach. Spróbuj utworzyć je przez analogię do innych przymiotników o takim

samym zakończeniu tematu fleksyjnego.