P1060866 (2)

61

---- Przegląd leksemów odmiennych (nnnuhn,

Dodatkowo przymiotniki odmieniają się przez rodzaj Wyróżnimy pw rodzajów gramatycznych, co zostanie uzasadnione w 4.5. Na razie ograniczymy się do ich wyliczenia:

mos, mzw, mrz. ż, n - męskoosobowy, męskozwicrzęcy, męskorzeczowy, żeński, nijat

Rodzaj przymiotnika jest zgodny z rodzajem nadrzędnego rzeczownika, dlatego np. w związku ciekawe gazety przymiotnik ma rodzaj żeński, a w związku ciekawi czasopisma ma rodzaj nijaki. Stosunkowo liczne przymiotniki normalnie me używane w rodzaju męskoosobowym, np. DĘBOWY, KRATKOWANY, LICZEB-NY. Formy przymiotnikowe typu dębowi, kratkowani, liczebni można traktowy jako potencjalne.

Musimy też uznać, że przymiotnik i rzeczownik są zgodne ze względu n_a opozycję deprecjatywności. Męskoosobowe formy przymiotników w mianowniku i wołaczu liczby mnogiej mogą być niedeprecjatywne (np. dobrzy chłopi) lub deprecjatywne (np. dobre chłopy). Te ostatnie są synkretyczne z formami niemęskoosobowymi (np. dobre psy, stoły, kobiety, dzieci).

Do kategorii fleksyjnych przymiotnika zaliczymy ponadto stopień, którego wartościami są:

str, stw, sin - stopień równy, stopień wyższy, stopień najwyższy

Stopniują się oczywiście tylko te przymiotniki, których znaczenie dopuszcza gradację, np. ciepły, cieplejszy, najcieplejszy. Nie należy oczekiwać stopniowania takich przymiotników, jak drewniany lub uniwersytecki, chyba że środkami składniowymi (o czym niżej) i tylko w języku kreatywnym. Z drugiej strony nie każdy przymiotnik gradacyjny podlega stopniowaniu, por. anegdotyczne: chory, chorszy, trup. Gradacja cech takich przymiotników jest możliwa za pomoq operacji składniowych, np. chory, bardziej chory, najbardziej chory.

Niektórzy autorzy traktują stopniowanie jako zjawisko słowotwórcze, a me fleksyjne, co można uzasadnić tym, że formy stopnia wyższego i najwyższego s* mało kategorialne - tworzy się je od stosunkowo niewielu przymiotników. Pewne argumenty przemawiają jednak za ich interpretacją fleksyjną: po pierwsze, tradycji i łatwość, z jaką formy te są tworzone, po drugie, istnienie leksemów wymagających przymiotnika lub przysłówka o określonej wartości kategorii stopnia (np. BARDZO wymaga stopnia równego, a CORAZ wyższego, por. bardzo wysoki, ale cortg wyższy)-

Inni autorzy rozszerzają zakres stopniowania, wprowadzając do paradygmatów przymiotnikowych nie tylko syntetyczne formy stopnia (np. trudny, trudniejszy, najtrudniejszy), lecz i formy analityczne (np. skomplikowany, bardziej skont-, plikowany, najbardziej skomplikowany). Przeciwko takiemu postępowaniu przemawia to, że znaczenie przymiotnika można intensyfikować za pomocą różnych przysłówków, np. niesamowicie (strasznie, okropnie, niesłychanie, niewiarygodnie, ponad miarę) skomplikowane zadanie.

Przymiotniki

W tej książce do deklinacji przymiotnikowej włączamy tylko stopniowanie proste. Stopniowanie złożone (inaczej: opisowe) uważamy za zjawisko składniowe, a złożone formy stopnia wyższego i najwyższego - za konstrukcje złożone z form dwóch leksemów. Składniowo interpretujemy też inne przykłady gradacji przymiot* nika, np. niezwykle trudny, nad wyraz skomplikowany.

Zauważmy, że jeśli możliwe jest stopniowanie proste, zazwyczaj daje się mu pierwszeństwo, np. powiemy raczej ostrzejszy niż bardziej ostry, choć możemy dla symetrii użyć konstrukcji mniej lub bardziej ostre narzędzia. Niekiedy jednak oba sposoby stopniowania są równorzędne albo nawet stopniowanie opisowe jest częstsze (np. częściej mówi się bardziej głodny mź głodniejszy).

Ostatnią kategorią fleksyjną przymiotników jest predykatywność, która przyjmuje dwie wartości:

pred, npred - forma predykatywna, forma niepiedylutywna

Formą predykatywną jest np. zdrów, formą mepredykatywną jest zdrowy. Tej pierwszej używa się głównie w pozycji przyczasownikowej, np. Jestem zdrów. Czuję się zdrów, ta druga może równie dobrze być określeniem rzeczownika, por. Jestem zdrowy. Trzymają w szpitalu zdrowych ludzi. Formy predykatywne występują ponadto w pozycji zależnej od rzeczownika, jeśli stanowią człon główny towarzy* szącej mu, rozbudowanej przydawki (tzw. orzecznikowej, zob. Klemensiewicz 1957: 65): Stał przed nim talerz pełen zupy lub Trzymała w ręku karabin gotów do strzału.

Opozycja formy predykatywnej i niepredykatywnej dotyczy tylko mianownika liczby pojedynczej w rodzaju męskim, a także - jak pokazuje ostatni przykład -biernika liczby pojedynczej w rodzaju męskorzeczowym. Objętych jest mą bardzo niewiele leksemów. Są to przede wszystkim:

CIEKAWY    ŁASKAWY    PEWNY    WESOŁY

GODNY    MIŁOŚCIWY    SYTY    WINNY

GOTOWY    PEŁNY    ŚWIADOMY    ZDROWY

a także ich odpowiedniki zaprzeczone: NIECIEKAWY, NIEGODNY, NIEGOTO-WY itd. Oto jeszcze kilka przykładów użycia form predykatywnych:

Nie jestem pewien, czy słuchacze zrozumieją te subtelne tarty.

Okazało się, te istotnie nie był winien zabójstwa swojego kamrata.

Czuł się trochę niezdrów i nie wychodził z domu.

Ja jeden spośród wszystkich zdaję się być fwwdom tego niebezpieczeństwa.

Zanurza się z rozkoszą w ten ogród pełen fantastycznych roślin.

Dziewczyna starała się wpłynąć na brata, aby złagodził twardy los jeńca, lecz ten, niesyt jeszcze zemsty nad pokonanym wrogiem, odmówił jej prośbom.    Ów.