P1070999

Hipotetyczna rekonstrukcja katedry przed romańskiej - aksonometria. Opracowała i rysowała K Skalska.

Chór miał od wschodu apsydę. Najsłabiej poświadczona jest partia ewentualnego transeptu. Niewielki fragment fundamentu po stronie północnej wskazuje na poszerzenie części poprzedzającej apsydę w stosunku do korpusu nawowego. Może to być pozostałość transeptu, albo - jak proponowała Krystyna Józefo-wiczówna - dwóch bocznych, przy chórowych aneksów, być może w formie wież flankujących z obu stron przęsło chórowe.

Wróćmy jednak do zachodniej strony kościoła z monumentalnym zamknięciem w postaci westwerku. Ten sposób akcentowania zachodniej partii kościoła narodził się w czasach i na

ziemiach cesarstwa karolińskiego. Kościoły karolińskie odróżniały się od budowli wcześniejszych ukształtowaniem części zachodniej. Pytanie o genezę i znaczenie westwerku jest jednym z ważniejszych pytań w historii architektury przedromańskięj i romańskiej. Sprawa nie jest prosta, gdyż westwerk w tym samym czasie - na przełomie wieków VIII i IX - wprowadzono zarówno w kościołach klasztornych, jak i w kaplicy pałacowej Karola Wielkiego w Akwizgranie. W związku z tym przez długi czas dominował w historii architektury pogląd, wywiedziony z programu funkcjonalnego kaplicy akwizgrańskiej, że westwerk jest formą wspaniałej oprawy architektonicznej miejsca, w którym w kościele przebywał cesarz. Tak w istocie było w kaplicy akwizgrańskiej: ze względu na dwie kondygnacje chóru, tron cesarski znalazł się na emporze obejścia naprzeciwko obu położonych nad sobą chórów. To było jedyne miejsce, skąd można było obserwować liturgię odprawianą zarówno w górnym, jak i dolnym chórze. Miejsce to było zatem uprzywilejowane niejako podwójnie, ze względu na wywyższenie i umożliwienie dobrej obserwacji. Przebywając na górnej kondygnacji miał cesarz za sobą główną kondygnację westwerku. W tej perspektywie westwerk jawi się jako forma architektoniczna służąca ostentacji władzy świeckiej, choć dla średniowiecza nie jest to najlepsze określenie, gdyż koronowany władca był również w pewnym sensie kapłanem.

Z perspektywy kaplicy akwizgrańskiej westwerki w kościołach klasztornych interpretowane były jako architektonicznie zaakcentowane miejsca zarezerwowane dla władcy. W dużych kościołach klasztornych westwerk nie był już miejscem tak uprzywilejowanym, był bowiem oddalony o całą długość kościoła od ołtarza głównego.

W badaniach nad architekturą karolińską wykazano, iż - jak nigdy dotąd - forma architektoniczna kościoła uwarunkowana była liturgią i właśnie badania nad funkcjami westwerku tę zależność dobitnie ujawniły. Najogólniej rzecz ujmując, westwerk, w przykładach najpełniej oświetlonych przez źródła, tworzył

13