P1080009

Hipotetyczna rekonstrukcja katedry romańskiej z 1 poi XII wieku - aksonome-tria. Opracowała i rysowała K. Skalska.

związanego ze sferą regnum. Budowa na Wawelu dwuchórowej katedry, rozpoczęta być może już za Bolesława Szczodrego, a kontynuowana za Władysława Hermana, oznaczała mocne zaakcentowanie w tej głównej budowli Krakowa treści wiążących się ze sferą regnum, poprzez nawiązania do wzorów architektury cesarskiej. Tak jak po roku 1000 w Poznaniu władcze konotacje wywoływała katedra z potężnym westwerkiem, to na przełomie wieków XI i XII tego rodzaju odniesienia bez wątpienia lepiej wyrażała forma dwuchórowej katedry.

W sporze pomiędzy synami Hermana: Zbigniewem i Bolesławem o panowanie nad całością państwa, rozstrzygające było -jak to wykazał Zbigniew Dalewski - opanowanie Krakowa i Gniezna. A dlaczego nie Krakowa i Poznania? W moim przekonaniu dlatego, że znaczenie i Poznania, i Krakowa odnosiło się do tej samej sfery regnum. Tylko sakralne Gniezno dawało uzupełnienie władczego najpierw Poznania, a później Krakowa. W takim ujęciu państwo w dwubiegunowym układzie akcentującym sferę regnum i sacerdotium powtarzałoby strukturę Kościoła wyrażającą się także w konkretnym materialnym kościele, szczególnie wyraźnie w takim, gdzie mocno zaakcentowana była część zachodnia, czy to w postaci westwerku - jak w katedrze poznańskiej - czy chóru zachodniego w katedrze wawelskiej.

W ten sposób forma każdej z katedr jawi się jako uwarunkowana złożonymi relacjami między nimi, i ich znaczenie ujawnia się pełniej, gdy traktujemy je jako części większej całości. Gniezno ze swą katedrą, arcybiskupstwem i relikwiami św. Wojciecha zachowuje cały czas charakter centrum sakralnego, przynajmniej do XIII wieku, gdy w Krakowie rozwijać się zacznie kult św. Stanisława. Przesunięcie z Poznania do Krakowa dokonuje się w sferze władczej. Wprowadzenie w katedrze krakowskiej układu dwuchórowego oznaczało niejako odebranie poznańskiej katedrze prawa używania westwerku. Jeśli w odniesieniu do części wschodniej i korpusu nawowego można by sądzić, że wzniesione w przedromańskiej technice mury mogły budzić wątpliwości co do ich wytrzymałości, to powiększony za Kazimierza Odnowiciela westwerk wykonany już był w technice romańskiej. Ale i ten westwerk został rozebrany, a być może jego obecność była głównym powodem podjęcia wysiłku tak wielkiej przebudowy.