P1080014 (2)

i

KM

stwie do wy ras u, którego porządek podlega ścisłej hierarchii. Znak prezentowałby na scenie tą część tekstu, która nie obowiązuje aktora i byłby dla oczu tym. czym słowny opis miejsca akcji, i to opis tak dokładny, że pozostałe elementy ekspresji — muzyka, ciało, przestrzeń, światło i kolor — nie potrafiłyby go oddać i mogłyby się z nim pogodzić; byłby on ściśle związany z tekstem, który tylko oznacza, a nie wyraża; ale przeznaczany by był dla na-szych oczu. Analogicznie na przykład wyraz muzyczny nie poddany płodnej wyobraźni poety pozostaje w sferze ogólników; dla sztuki dramatycznej, której zadaniem jest precyzowanie, byłoby ono kłopotliwe. Tylko i wyłącznie tekst mówiony nie posiada bezpośredniego wyrazu, który mu daje muzyka. A więc z jednej strony mielibyśmy wyraz bez znaku, bez niezbędnego ukierunkowania, z drugiej zaś — znak bez wyrazu. Tak samo jest z przestrzenią; wyraz nadrzędny, przyznany jej przez muzykę ciała, musi zostać zapłodniony przez sztukę dramatyczną jakimkolwiek znaczeniem; zarówno nasze oczy, jak uszy wymagają, aby nimi kierowano. Jeśli więc elementy wyrazu nie zawierają implicite owej wyraźnej wskazówki i jeśli tekst również nie daje jej w stopniu wystarczającym, winniśmy odnajdywać ją w przestrzeni. Malarstwo oznacza formy, światło, kolory itp. w sposób równie fikcyjny, jak tekst poetycki, któremu nie towarzyszy muzyka, ma więc podstawy kwalifikujące je do objęcia w razie konieczności roli widzialnego znaku orientacyjnego. Jego rola będzie uzależniona od całej hierarchii scenicznej, do której jednak samo nie będzie należało. Elementy wyrażania będą posługiwały się malarstwem tylko w przypadku koniecznym i podobnie jak tablica shakespearowska nie precyzowała szczegółów pejzażu lub architektury, tak i malowana wskazówka poda tylko najbardziej lakoniczną informację, nie zawierającą ani linijki więcej ponad to, co będzie niezbędne dla naszej błyskawicznej orientacji: wskazówka ta z powodzeniem zastąpi shakespearowską tablicę, ot i wszystko. W wielu przypadkach żywe światło i żywy kolor będą mogły grać niemal rolę znaku, precyzując swoje znaczenie poprzez formę, ruch cienia, barwę bądź kierunek światła ¹.

1

Altanę można zamarkować jednoznacznie za pomocą zwykłych pasów doda, które daje światło padające z góry na ziemię i mury; bierze w tym