skanuj0068 (17)

I-III Postawa jako definicja sytuacji

|/!.idi zmierza się do wypracowania nowych wizji porządku spolcc/ncgo i do zmiany porządku istniejącego.

W obrębie paradygmatu inlcrprclacyj-liego nacisk położony jest na odkrycie metod, za pomocą których ludzie nic dopuszczają do załamania się przyjętych wcześniej wizji porządku społecznego (tzw. interakcje zwrotne). Porządek społeczny w tym ujęciu nie jest czymś gotowym, lub danym „z zewnątrz", lecz jest konstruowany i pod-ir/.ymywany przez kaZdy podmiot w trakcie ■ odziennycli interakcji; jest częścią wytworzonego obrazu rzeczywistości. (A.S.)

/.iii), ynomia, funkcjonali/m, ideologia, konflikt społeczny, kontrola społeczna, obyczaj, synchroniczność, sytuacjonizm, wartość, zwyczaj.

I.iteralura:

Ijiersledl R., 1957, The Snciai Order. An Intro-duciion 10 dociology, McGraw-Ilill Uook, New York, Toronto, London.

Mannheim K., 1992, Ideologia i utopia, Wyd. Test, Lublin.

Ossowski S., 1983, O osobliwościach nauk społecznych, PWN, Warszawa.

Zaborowski W., 1988, Postrzeganie społecznych nierówności. Z badań nad świadomością społeczności wielkomiejskiej, PWN, Warszawa.

Postawa jako definicja sytuacji, termin „postawa” wprowadzony został do socjologii i psychologii społecznej przez Williama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego, którzy w 1919 r. we wstępie do pracy Po-lisli Peasant ii i Europę and America ujęli go jako „stan umysłu jednostki wobec pewnych wartości". Od tamtej pory w obu wymienionych dyscyplinach możemy spotkać się z różnymi próbami definiowania terminu „postawa” [M. Marody 1976; S. Mika 1981]. Definicje te przy całym swym zróżnicowaniu podobne są do siebie, określają bowiem postawę jako: „trwałą skłonność”, „nastawienie", „dyspozycję”, „detenminator kierunku działalności”, „zespól elementów poznawczych, emocjonalnych, wolicjonal-nych wpływających na zachowanie" itp., łączą to pojęcie z podmiotem (postawa to

coś charakteryzującego względnie trwale daną jednostkę). Przedstawiona poniżej koncepcja, wypracowana przez F. Znanieckiego w późniejszym okresie, łączy pojęcie postawy każdorazowo z przebiegiem samego działania.

Każdej czynności ludzkiej towarzyszy zamiar, tj. myślenie o wartościach i zmianach, jakie mają być dokonane.'Jeśli urzeczywistnianie zamiaru następuje równocześnie z jego kształtowaniem,-oznacza to, że myślenie nic jest. oddzielone od samego przebiegu działania. Jeśli jednak podmiot rozpoczyna działanie od przemyślenia, co i jak będzie czynił, lub jeśli w jakimkolwiek późniejszym momencie przebiegu działania chwilowo wstrzyma ten przebieg - refleksja nad czynnością oddzielona jest od samego wykonywania czynności. Czynność jest przerwana, działający dokonuje przeglądu ważnych praktycznie wartości, związków między nimi, pozytywnych i negatywnych możliwości, jakie kryją się w tych związkach; rozważa, co należy robić, by zaktualizować możliwości pozytywne albo zapobiec aktualizacji negatywnych. Wyobrażenie o sytuacji, jakie uzyskuje działający w wyniku lej refleksji, nazwane jest przez F. Znanieckiego [ 1971, s. 421 ] definicją sytuacji. „(...) postawa jest jednoznacznym oszacowaniem danego przedmiotu jako pożądanego albo niepożądanego; ocena taka może wahać się od czysto intelektualnej aprobaty albo dezaprobaty do całkowicie nieracjonalnych uczuć (...), postawa jest określeniem sposobu czynnego potraktowania danej wartości w systemie, który zmierza do realizacji" [F. Znaniecki 1934, s. 60-61], „Definiowanie sytuacji" jest w koncepcji • Znanieckiego tym samym, co Robert Mclvcr nazywa „dynamicznym oszacowaniem" (f/ie dynamie assessmcnl) [R.M. Mclvcr 1942, s. 292-293]. Należy pamiętać, że definiowanie sytuacji odnosi Znaniecki do nieco innego typu myślenia, niż to, które wiąże się z nadawaniem treści pojęciom czy słowom. Różne „definicje sytuacji” (postawy) zawierają różny stopień refleksji, czasem są

Postmodernizm Id 1

„szybkie" i mechaniczne, w niektórych procesach „definiowania sytuacji" przeważają procesy intelektualne, w innych silniej zaznaczają się emocje.

Należy podkreślić, że wprawdzie w analizach F. Znanieckiego przebieg działania oddzielony jest od procesu definiowania sytuacji, to jednak sam autor stwierdza, iż zjawiska postaw nic można badać w oderwaniu od obserwowania czynności.

Postawa jest tu ujmowana jako zjawisko psychokulturowc. W swym aspekcie kulturowym definicja sytuacji (postawa) obejmuje fakty wspólne doświadczeniu zbiorowemu; wybór, obserwacja i ocena tych faktów są kulturowi) uwarunkowane. Z procesem definiowania sytuacji łączą się również procesy intelektualne, emocjonalne i wolicjo-nainc.

Tak zarysowane, zgodnie z ujęciem F. Znanieckiego, pojęcie postawy można potraktować jako narzędzie heurystyczne do badań nad działaniami. Jeśli weźmiemy pod uwagę typologię działań takich autorów, jak Max Weber (wyodrębnił cztery typy działania: celowo-racjonalne, wartoś-ciująco-racjcnalnc, emocjonalne, tradycjonalne) czy Howard Becker (wymienił działania, które cechują się: ekonomiczną racjonalnością - tzw. chłodna kalkulacja, racjonalnością ograniczoną sankcjami, nieracjonalnością w/niklą z tradycji i nieracjonalnością spowodowaną emocjami), to możemy stwierdzić, że w sformułowaniach F. Znanieckiego są zawarte wskazówki, których stosowanie w badaniach może doprowadzić do takich typologii działań, jak wyżej wymienione, lub jeszcze innych.(M.P.)

Zob. dcfinic a sytuacji, ideologiczny model postawy.

Literatura:

Decker U., 1932, Syslcmalic Sociology on llic

Dasis of llie Beziehungslchre and Cebilde-

Ichrc of Leopold von Wicsc, New York. Marody M., 1976, Sens teoretyczny a sens empiryczny pojęcia postawy, PWN, Warszawa. Mclvcr R.fv\, 1942, Sociol Causation, Boston.

Mika S., 1981, 1’syciiologia społeczna, l’WN.

Warszawa.

Weber M., 19*17, The Tlicory of Socinl and

Econnmic Organization, New York (trans!.

and cdilcd by T. Parsons and A.M. Henderson).

Znaniecki F., 1934, The Metliod of Sociology,

New York.

Znaniecki F., 1971, Nauki o kulturze, PWN.

Warszawa.

Postawa konformizmu, zob. autentyczność w życiu społecznym.

Postawa solidarności, zob. autentyczność w życiu społecznym. >

Postawa sprzeciwu, zob. autentyczność w życiu społecznym.

Postawa „uniku”, zob. autentyczność w życiu społecznym.

Postawy prospołeczne, zob. altruizm.

Postawy życiowe, zob. wartość.

Postęp, zob. ncocwolucjonizm, postmodernizm, rozwój społeczny.

Postmodernizm (ponowoczcsność), kierunek w filozofii i naukach społecznych rozwijający się w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. Zapoczątkowany został pracami Jcan-Franęois Lyotar-da, Jacąucsa Derridy, Michcla Foucaulta pod koniec lat siedemdziesiątych. Jego cechą charakterystyczną jest odrzucenie „modernizmu", rozumianego tutaj jako zespól poglądów i przekonań na temat rzeczywistości, uznających jej poznawalność i zakładających występowanie w niej obiektywnego porządku. Zadaniem nauki - w ujęciu modernistycznym - było wykrycie praw występujących w obrębie badanej rzeczywistości. Na tej podstawie możliwa była celowa zmiana (modernizacja) tej rzeczywistości; tworzenie cywilizacji.

Należy zwrócić uwagę, że pojęcie modernizmu — w znaczeniu, jakie tu występuje - zostało skonstruowane później, gdy wypracowano już zasadnicze idee postmoder-