p1080090

Stopień opanowania treści nauczania z. przedmiotu ..Środowisko społeczno-•przyrodnicze’’ przez uczniów klas I III upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim byl przedmiotem badań Teresy Małkowskiej, przeprowadzonych w roku szkolnym 1982/1983 (badania pilotażowe) oraz w roku s/k..iitytn 1983/1984 fbadania właściwe), w ramach planu procy Pracowniki Pedagogiki Specjalnej Oddziału Doskonalenia Nauczycieli IKN. Warszawa Rembertów. Konsultantem naukowym tych badań była doc. dr hab. Irena Stawowy-Wojnarowska.

Badaniami właściwymi objęło wszystkich uczniów klas I. II i III z terenu województw: siedleckiego, ciechanowskiego i łódzkiego oraz dodatkowo po jednej klasie I. II i III z. województwa płockiego. Przebieg badań w obrębie województwa organizowali i koordynowali nauczyciele metodycy kształcenia specjalnego.

Badania przeprowadzono w dwóch etapach: po powrocie uczniów /. ferii zimowych oraz w ciągu dwu ostatnich tygodni roku szkolnego.

Narzędziem pomiarowym w badaniach była nnkictu ucznia, opracowana przez Zakład Pedagogiki Specjalnej Instytutu Programów Szkolnych, oraz testy.

Uzyskane informacje umożliwiają sformułowanie następujących wniosków:

1.    Treści nauczania przedmiotu środowisko społeczno-przyrodnicze zawarte w nowym programie nauczania są dostosowane do możliwości uczniów upośledzonych u stopniu lekkim.

2.    Nieprawidłowe odpowiedzi uczniów na pytania i polecenia zawarte w testach wskazały nauczycielom na to, jakie treści są najtrudniejsze do przyswojenia dla uczniów upośledzonych umysłowo, co powinno skłamać do szukania efektywniejszych rozwiązań metodycznych. Dotyczy to przede wszystkim treści zawartych w działach: ..Aktualne wydarzenia w klasie” (I), „Aktualne wydarzenia szkolne” (II, III) o raz. ..Zmiany zachodzące w przyrodzie”.

3.    Niewielka liczba uczniów w klasie (średnio około 10 dzieci) umożliwia organizowanie procesu dydaktyczno-wychowawczego zgodnie z zasadami pedagogiki specjalnej, a przede wszystkim z zasadą gruntownej znajomości dziecka i przychodzenia mu z racjonalną, specjalistyczną pomocą.

4.    Duża rozpiętość wieku uczniów uczęszczających do tej samej klasy (różnica wieku wynosząca od 3 do 5 lat) wskazuje na konieczność stosowania różnorodnych środków dydaktycznych w celu prawidłowego realizowania zasady indywidualizacji.

5.    Z punktu widzenia zastosowania w praktyce szkolnej wyników niniejszych badań celowe wydaje się opublikowanie znormalizowanych już testów, umożliwiających nauczycielowi zorientowanie się w możliwościach i umiejętnościach uczniów, z którymi pracuje.

Kształtowanie pojęć przyrodniczych następuje więc w czasie kontaktów dzieci z najbliższym otoczeniem świat przyrody, na który składa się ogromna liczba drzew, krzewów, kwiatów oraz zwierząt, pobudza umysł dziecka. Otaczająca dziecko przyroda fascynuje je. urzeka swoim pięknem, oc/arowuje

kolorem, ruchem, celowością i przydatnością. Jednakże dostarczanie dziecku treści o charakterze obrazów opartych tylko na spostrzeżeniach i wyobrażeniach konkretnych rzeczy i zjawisk z otaczającego go środowiska nic gwarantuje jeszcze pełnego poznunia. Aczkolwiek rozwój wyobrażeń związanych z przyrodą stanowi już wstępny etap poznania, to jednak nic wystarcza on do osiągnięcia polnego rozwoju myślenia, proces ten bowiem opiera się głównie na pojęciach, t/n. takiej formie, która odnosi się do ogólnych właściwości zbioru rzeczy, zjawisk lub sytuacji oraz ccch i stosunków niedostępnych w czasie bezpośredniej percpecji. Ten aspekt realizacji treści środowiska społeczno-przyrodniczego stanowił przedmiot moich badań realizowanych w latach 1983-1985 w Petersburgu. Zasadniczy ich cel sprowadzał się do określenia sposobów korekcji procesu uogólniania u uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim klas I III na podstawie treści przyrodniczych. W związku z tak postawionym celem wyodrębniłam dwa główne problemy:

•    Na jakim poziomic uogólnień empirycznych znajdują się uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim?

•    Jakie metody, sposoby nauczania umożliwiają korekcję procesu uogólniania uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim?

W celu weryfikacji przedstawionych hipotez zastosowałam następujące metody i techniki badawcze:

1)    eksperyment - techniki eksperymentalne i technikę grup równoległych; wyłączanie czwartego zbędnego przedmiotu; grupowanie przedmiotów;

2)    obserwację - technikę obserwacji uczestniczącej; obserwację indydwidual-

nąi

3)    rozmowę i wywiad;

4)    analizę dokumentów.

Badania realizowałam w dwóch etapach. W pierwszym, posiadającym charakter diagnostyczny, badałam właściwości uogólnień empirycznych uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. W pierwszej kolejności wykorzystałam grupy pojęć ogólnych najbardziej znanych uczniom: „warzywa", „obuwie" lut., następnie oparłam się na hasłach programowych: „Zwierzęta domowe oraz dzikie". Przy doborze obrazków wzięłam pod uwagę możliwość tworzenia nic tylko różnych grup gatunkowych, np. „owoce", „warzywa", ale także możliwość łączenia ich w większe grupy rodzajowe, np. łączenie „kwiatów", „dr/cw", „warzyw" w jedną większą grupę rodzajową - „rośliny".

Do wyboru tych właśnie treści i włączenia ich do programu badań skłoniło mnie żywe zainteresowanie dzieci otaczającą przyrodą, życiem zwierząt. Przyroda jest bowiem dla dzieci bogatym źródłem wrażeń i spostrzeżeń, pobudza ich myślenie, skłania do stawiania pytań, formułowania pierwszych, nieudolnych jeszcze hipotez.

Otrzymane wyniki badań pozwoliły sformułować następujące wnioski:

I. Uczniom upośledzonym umysłowo wiele trudności nastręcza analiza obiektów według systemowego zestawienia ccch. Wniosek ten wynika z od-

177