P1080112 resize

ANNA NtBSlOtDWSKĄ-WĘDZKA

Sposób zabudowy wnętrz grodów dużych wykazuje wiele podobień, siwa do układu przestrzennego zastosowanego w osiedlach typu bisku- I pińskiego. Charakteryzuje go zwarta zabudowa²*^{1 2}. Rozplanowanie gro- I dów małych nie jest znane.

Brak danych o ilości domów występujących w grodach dużych u trud- I nia odtworzenie liczby ich mieszkańców. Dlatego też musimy się i tu posłużyć analogiami z Biskupina.

Wychodząc z założenia, że na 2-hektarowej powierzchni grodu« w Biskupinie (obejmującej zarówno urządzenia komunalne, obronne, '! Jak i mieszkalne) odkryto około 100 chat, to w 4-, 6- i 12-hektarowych | osiedlach orawskich liczba ta proporcjonalnie powinna wzrosnąć do ok. I 200. 300 i 600 budynków, a więc i tyle rodzin. Rozmiary ich nie są j znane. Gdybyśmy jednak i tu posłużyli się liczbami przyjętymi dla Biskupina (około 10 osób), wielkość grup ludzkich zamieszkujących omawiane grody wahałaby się w granicach 2000—6000. Zakładając natomiast istnienie mniejszych rodzin (ok. 5 osób) można by ją określić na 1000—3000. liczby ostatnie wydają się bardziej prawdopodobne. Ograniczone zaplecze gospodarcze, zbliżone do stosunków panujących w dolinie Dunajca, gęsto zaludnionej kotliny Orawskiej uniemożliwiłoby bowiem wyżywienie zbyt dużej grupy ludzkiej. Za mniejszą ich liczebnością przemawiałby również rozmiar cmentarzysk. Opierając się na badaniach przeprowadzonych w Dolnem Kubinie II²³² można by ją w przybliżeniu określić na 600—900 osób.

Liczebność grup związanych z małymi grodami odbiega oczywiśei| J zupełnie od sugerowanych wyżej. Same rozmiary tych osiedli świadczą²'*^

0    tym, że były one przeznaczenie dla nielicznych mieszkańców. Ilość ich • np. dla grodu umieszczonego na szczycie Biel określa w przybliżeniu liczba pochówków odkrytych na cmentarzysku związanym z tym grodem.

Było ono używane przez okres około 100 lat. W tym czasie powstały tam trzy skupiska składające się z 13—15 grobów. Wykazują one powne zróżnicowanie chronologiczne²**. Przyjmując jako średnią długość życia

ludzkiego ok. 30 łat*** można by ilość grobów występujących w tych zespołach uznać za zbliżoną do wielkości grupy zamieszkującej gród. yf przeciwieństwie do okresów starszych współcześnie z tymi grodami rozwijały się otwarte osiedla. Budowano je na zboczach wyniesień. Zdaniem Capłouića**¹ zamieszkiwała je uboższa ludność.

Przedstawiony pokrótce przegląd stosunków osadniczych, panujących w kulturze łużyckiej w okresie występowania grodów, pozwolił na uchwycenie pewnych ogólniejszych prawidłowości. Stanowią one odbicie przebiegających nierównomiernie wśród ludności kultury łużyckiej procesów rozwojowych. W materiałach przez nas przedstawionych różnice te ujawniają się głównie w pojawieniu się grodów w różnym czasie na poszczególnych terenach, w odmienności ich typów, nierównomiernym rozmieszczeniu i występowaniu oraz w różnorodnie kształtujących się stosunkach osadniczych pomiędzy grodami a współczesnym im osadnictwem otwartym. Gdybyśmy kształtowanie się tych związków ujęli jakoś schematycznie, upraszczając bardzo złożoność tego problemu, wydaje się, że można by tu wydzielić pewne etapy rozwojowe, przynajmniej częściowo pokrywające się z uprzednio sugerowanymi fazami chronologicznymi grodów. Przy czym raz jeszcze należy zaakcentować, że jest to ujęcie bardzo ogólne i że nawet w ramach małych obszarów istniało pewne zróżnicowanie.

Proponowane przez nas etapy rozwojowe stosunków osadniczych towarzyszących grodom przedstawiałyby się następująco:

Etap I, związany głównie z IV i V okresem epoki brązu, charakteryzuje występowanie największych {kilkunasto- i kilkudziesięciohektaro-wych) i dużych (kilkuhektarowych) grodów wchodzących w skład skupisk osadniczych. Zespoły takie wiążą się być może z dużymi rodami lub mniejszymi plemionami. Grody mogły stanowić dla nich centra go-spodarczo-ekonomiczne, a w razie grożącego niebezpieczeństwa refugium. Równocześnie z nimi rozwijały się analogiczne zespoły pozbawione grodów.

Etap II związany jest głównie z wczesną fazą okresu halsztackiego — HC. Typowe są tu grody średnie (2—6 ha), stanowiące „samodzielne" jednostki osadnicze, rozwijające się współcześnie z małymi skupiskami osadniczymi, będącymi przypuszczalnie odpowiednikiem mniejszych rodów lub rodzin. Wchodziły one w skład większych zespołów osadniczych, tworzących być może zaczątki większych organizmów plemiennych. W stosunku do nich grody rozmieszczone były różnie, bądź na skraju osadnictwa, bądź w jego centrum.

**' Por. przypis 232.

^m C a p 1 o v l Ć, Najnowsze badania—, s. 249.

8

Archeologu Polski, t. XV, z. l

1

^m Caplovlć, Natnoioiu badanlo..., s. 249.

^m P- Csplorić. Mladohalitatikć tfdluko Tupd Skałka nad Vył«$m Ku-btmom, nArcheoL rozM.", R. 15*. 1961, s. 836, 366. Cmentarzysko w VySnym Kubinie 11 miało być używane przez 100 lat W tym czasie załołono tom około 2—3 tys. grobów. Wielkości grupy obliczono na podstawie wzoru zastosowanego przez J. Radkiewicza X - £ X« (a - liczba pochówków, b - czas używania cmentarza, e - średnia długość łyda ludzkiego), por. J. Radkiewicz. Roalcptość

2

   trwałość osad na podstawie wielkości i chronologii cmentarzysk kultury j_u.

Poznań IMS. Łaskawie udostępniony ml maszynopis pracy magisterskiej. Jako średnią żyda ludzkiego przyjęliśmy tutaj około 30 lat, por. Bukowski, Uwcjri..., a 108.

■ Por. przypis 230.