84645 P1080100 resize

-g    ANNA MIKSIOt OWSK \-WĘOZKA

-g    ANNA MIKSIOt OWSK \-WĘOZKA

a

do stukilkudziesięciu lat lub nawet dłużej)®*, z tym jednak, że w pewnych okresach mogły one być tylko osadami otwartymi z natury obronnymi. Osadnictwo otwarte tej grupy skupiało się wyłącznie w dolinach rzek lub na ich zboczach, zasiedlając głównie najurodzajniejsze tereny*'. Stąd też największe jego natężenie widoczne jest w dorzeczu prawych dopływów Morawy: od rzek Hany i Valovy aż do Ołomuńca**. Zdaniem Nele vasila. opierającego się na badaniach przeprowadzonych w okolicach miasta Mohelnice⁸*. najtypowsze były tu małe i krótkotrwałe osiedlu otwarte—. Obok jednak spotykane są również osady zamieszkiwane trwale przez dłuższy okres*¹- Na tradycje trwałego zajmowania pewnych obszarów mogłyby również wskazywać cmentarzyska**. Grody najczęściej umieszczane były na peryferii osadnictwa. Sporadycznie jednak występują i grody ..samotne”, te ostatnie łączyły się głównie ze szlakami (Kotouć pod Strambcrkiem przy Bramie Morawskiej),

Przypuszczenie o stałym zamieszkiwaniu grodów (lokalizacja ich na skraja zwartych skupisk osadniczych) sugeruje istnienie pewnych powiązań pomiędzy jednymi i drugimi). W oparciu o posiadane materiały w chwili obecnej kontaktów tych bliżej nie możemy określić. Nie jest jednak wykluczone, że przynajmniej w pewnych wypadkach grody mogły pełnić rolę centrów osadniczych.

Zbliżony do przedstawionego powyżej obraz powiązań osadnictwa otwartego z grodami zarysowuje się również we wachodnioczeskiej grupie kultury łużyckiej. Dotyczy to zarówno rozmiarów, jak i położenia grodów. Wchodzą one w skład mniejszych skupisk osadniczych, znajdując się w centralnych ich punktach lub, częściej, na peryferiach**. Sporadycznie spotyka się je również na obszarach słabo zasiedlonych. W tych wypadkach, podobnie jak i na Morawach, wiążą się one z ważniejszymi przejściami górskimi. Osadnictwo otwarte trzyma się tu głównie urodzajnych gleb i rzek. Grody budowano natomiast przede wszystkim przy ważniejszych szlakach komunikacyjnych (np. Przełęcz Nachodz-ka^M). Być może stawiano je również w pobliżu złóż mineralnych (złoża

■ Zabytki pochodzące z kilku następujących po sobie okresów mogłyby wskazywać nawet na dłuższe użytkowanie, por. Filip, Poiótky..., s. 40.

w A. Wrzosek. Czechosłowacja, Warszawa 1960, s. 64.

•    J. fłlhorsky. Problem expansc Udu $ luźickou kulturou do sttednlho Pedantajf, -Archeol. rozhL‘% t. 10: 1058. s. 200, ryc. 00.

•    J. Nek v as i 1. Prav*k Mohelnicka, Mohelnice 1063, s. 18. 10.

•    Autor nie precyzuje czasu ich zamieszkiwania..

« Nek va si i, K otazce..., s. 241, 242; tenże, Praoćk™, tabL S.

*• Bukowski. Uwosń o problematyce-., s. 88, 80; Gedl, Badania zespołu osadniczego...

** Filip, Dłjinne poćatfcy_, mapa 2; Piesi, Kultura łużycka w Sudetach..., a. 115. 176, ryc. Z

^M Piesi, op. ett.

miedzi I złota w pobliżu domniemanego grodu w Kol pod Novą Paką)**.

W stosunku do osadnictwa całej grupy wschodnloczesklej znajdowały się one na jej peryferiach**.

W grupie północnoczeskiej i chebekiej nie znamy żadnego pewnego grodu. Jeśli natomiast uwzględnimy grody domniemane, w    lo

kalizacja ich w stosunku do osadnictwa otwartego nie odbiega od omówionej poprzednio**. Może jedynie sam typ osadnictwa grupy chebekiej. rozwijającej się najintensywniej w HA — początku HB. zasługuje na krótką charakterystykę. W przeciwieństwie bowiem do dotychczas omawianych grup, gdzie osady otwarte zajmowały głównie doliny rzek, tutaj mamy do czynienia wyłącznie z otwartymi osadami wyżynnymi (odległości między osadami wynoszą około 3 km**). W związku z tym na podkreślenie zasługuje wyjątkowo mała liczba nawet domniemanych grodów. Brak ich E. Piesi tłumaczy właśnie rozpowszechnieniem osad z natury obronnych, zastępujących grody**. Wspomniane domniemane grody znajdują się raczej na peryferii osadnictwa, zamkniętego naturalną granicą gór, przy ważnych przejściach przez nie. W rozwoju osadnictwa omawianej grupy poza dogodnymi warunkami glebowymi znaczną rolę odegrały bogactwa wodne, dostarczane przez liczne stawy i moczary, nad którymi osiedla były położone. Wzmacniały one również obronność terenu. Nie jest wykluczone, że pewne znaczenie mogły tam mieć występujące w okolicy solanki¹⁰⁰.

Do następnych grup związanych z najstarszą fazą grodów należą grupy: saksońsko-łużycka i vogtlandzka, położone po przeciwnej stronie Gór Zytawskich i Rudaw. Osadnictwo obronne i otwarte skupia się tam przede wszystkim wzdłuż dolin rzecznych. Najważniejszą wśród nich rolę odegrało dolina Łaby, Szprewy, Muldy i Białej Elstery¹⁰¹. Najintensywniej zasiedlane były tereny posiadające najurodzajniejsze gleby, a w grupie vogtlandzkiej również ziemie położone w pobliżu złóż miedzi 1 cyny¹**. Grody budowano przede wszystkim na wysokich krawędziach dolin rzecznych lub na wierzchołkach gór¹⁰³, posiadających duże walory

^M Filip, Pradzieje..., s. 247—249.

^M Pies), op. cit., mapa 2.

¹¹ Piesi, Lużicka kultura..., mapa 1.

^M Piesi, op. cit., s. 59—64, ryc. 5.

^M Piesi, op. cit., s. 59.

“• P1 o S 1, op. cit., S. 60.

^Ml Piesi, op. cit., mapa 1; R. Weber, J. Richter, Zur UrcprttnpUcken Vepefofion und rum Kulturp/lanrenbau im Junpbronrereitlicłien Altsiedelpebiet, des mitfleren Vogtlandes, „Arbeits- und Forschungsberichte...*’, t. 13: 1064, s. 223— 226, ryc. 1.

•••Weber, Richter, Zur Urspriinplłchen..., s. 224.

^,M Coblenz, Burgcn der Lauritzer Kultur.... s. 193, 196.