10481 P1080106 resize

ANNA NTISIOŁOWłKA.WBłZK*

w HD¹**. Sporadyczni* jednak pojawiają się ona już 1 w HC (Sobie-juchy. paw. Żnin, ewentualnie Objezlerza'*⁴, pow. Oborniki, i Bnin. pow. Śrem). Obszar wchodzący w skład omawianej grupy Jest bardzo duży. Stąd też i obraz stosunków osadniczych Jest nieco zróżnicowany. Najogólniej jednak można by i tu powiedzieć, za z chwilą pojawlonia słą grodów zmniejsza słą natężenie osadnictwa otwartego. Na pewnych terenach (zwłaszcza Pałuki) grody stają slą główną 1 najliczniejszą formą osad stale zamieszkiwanych'**. Na pozostałych były one rozsiane stosunkowo rzadko. Współcześnie z nimi rozwijało się również osadnictwo otwarte, oddalona Jednak od grodów¹**. Z tych wzglądów ł tu należy przyjąć istnienie grodów „samodzielnych". W granicach zajmowanej przez nie ckumeny^,M mamy do czynienia Jedynie za śladami osadnictwa sezonowego, związanego z działalnością gospodarczą mieszkańców grodu oraz ze stale zamieszkiwanymi pojedynczymi osadami położonymi u stóp grodu (Biskupin, st 6; Słupca, st. 1; Smuazewo, st. l)^łM. Niestety brak możliwości sprecyzowania chronologii tych osad uniemożliwia interpretacją ich powiązań z grodem¹**. Najprawdopodobniej część z nich była zamieszkiwana w okresie Jego budowy (Słupce). Nie jest wykluczone, że część egzystowała współcześnie (Biskupin, st. 6)‘⁷°. Położenie tych osad w najbliższej okolicy grodu, w odległości niekiedy kilkudziesięciu metrów od niego, wskazuje jednoznacznie na bezpośrednie powiązanie mieszkańców obu typów osad (np. przeludnienie grodu, -■ wykonywanie jakichś stałych zająć poza jego obrębem, odizolowanie uboższej części wspólnoty zamieszkującej gród itp.)¹⁷¹. Siady osadnictwa

'■ Malinowski, Grodziska—, %. 33.

*“ S. Jaiaosż, Starożytne osadnictwo na terenie Objezierza. paw. Oborniki. ..Fante* ArchaeoL Fosa.**, t. 15: 1964, s. 164—189. Opierając się Jednak na opublikowanych przez autora materiałach wydaje się. że chronologię grodu można by i również przesunąć na HD.

“ Nie wydaje się tu jednak słuszny pogląd Z. Bajcwskicgo. że były one wyłącznie stale ■ snUraihlsrsiijinl osiedlami, por. Rajewskl. Osadnictwo ludnoici . z. 23.

■** Dane oparte na własnych badaniach szczegółowiej zilustrowano w przygotowanej pracy Foczątki i rozwój osiedli—

^— Dla grodów występujących na terenie Pałuk przyjmuje się powierzchnię 3SS 904 fca*. por. Bukowski, Owopt o problematyce—, s. 199.

» Analogiczne osady znane były również I na Innych obszarach związanych s młodszymi grodami, np. w Widnie, pow. Żary.

*• Malinowski, Grodziska .. z. 41.

» W. Szafrański, Jaszcza o badaniach na stanowiska 6 w Biskupinie, pow Zntn. Acta Unlversitatis Wratislavicnsis. Studia Archeologiczne, t 2, Wrocław litr, a. *47.

m Malinowski, Grodziska—, s. 42; Szafrański. Jeszcze o badaniach—

sezonowego związanego z poszczególnymi grodami występują w różnym natężeniu. Były one uzależnione od wielkości i aktywności gospodarczej grupy ludzkiej zamieszkującej gród. W oparciu o dotychczasowe dane i tu również największe nasilenie widoczne jest wokół grodów znajdujących się na Pałukach”* i na Kujawach wzdłuż jezior: Gopła i Pokoskiego¹**. Znacznie mniejsze natomiast przy grodach znajdujących się na peryferiach południowych 1 zachodnich omawianej grupy (Słupca, Objczierze)¹⁷*.

Osadnictwo otwarte, rozwijające się współcześnie z grodami, oddalone było od nich na ogół dosyć znacznie. Na terenach, gdzie grody występowały rzadziej, spotyka się Je co najmniej w odległości 8—10 km, przeważnie Jednak dalej. Do wyjątków należy osadnictwo rejonu Bnłna. W promieniu 3—7 km od przypuszczalnego grodu istnieją ślady dosyć gęstego zasiedlenia terenu. Zdaniem J. Fogla”* z osadą w Bninie miało się wiązać kilkanaście współczesnych Jej osad, położonych wokół rynny Jeziora Brańskiego i Kórnickiego. Łączyło je używane wspólnie cmentarzysko w Biernatkach. Mielibyśmy więc do czynienia z pewnego rodzaju „skupiskiem" osadniczym związanym z grodem. Ponieważ jednak ani typ tych osad, ani ich chronologia nie zostały sprecyzowane, należy się liczyć również z możliwością, że i tu mamy do czynienia jedynie z pozostałością sezonowej działalności grup ludzkich związanych z osadą w Bninie łub że były one zamieszkiwane Jeszcze przed budową grodu, w okresie istnienia na półwyspie Szyja osady otwartej. Na pozostałych terenach osadnictwo otwarte w HD miało na ogół charakter rozproszony. Znacznie rzadziej spotyka się tutaj jakieś większe skupiska osadnicze. Rozwijają się one głównie przy dogodnych przejściach przez ważniejsze rzeki. Największą z nich rolę odgrywała Warta (sku-

^m Z. Rajewski, Osadnictwo ludności.-, s. 10, ryt 2. ^m A. Cof t a - B r oni cwsk a, Kruszwico w ttarożytnołci i wczesnym średniowieczu, (w;) Kruszwica. Zarys monograficzny, Toruń 1005, s. 109—112, ryć. 0. Intensywność zasiedlenia terenów położonych nad Jeziorem Pakoskim potwierdzają badania powierzchniowa i sondażowe prowadzone przez Zakład Archeologii Wielkopolski i Pomorza IHKM PAN w Poznaniu w latach 1967 i 1968.

**• Malinowski, Dalsze badania osadnictwa-., s. 143—149, ryc. 65; Ja-i nosz, Starożytne osadnictwo--. «. 164, 165.

»» Należy Jednak podkreślić, ie nic została joszcze definitywnie rozstrzygnij, ta sprawa typu osady w Bninie. Opierając się Jednak na Joj położeniu, na intensywnym zasiedleniu półwyspu, naturalnej jego obronności, a przede wszystkim odkryciu fragmentu przypuszczalnego walu skrzyniowego, wydaje ak. że mamy tu do czynienia z grodom, por. J. Fotel. Pracownio odtewjrfctwo brą^z akra. su wczesnoźalaznego W Bninie, poto. Śrem. „Wiad. Archeol. , t n. isea-łwi, Ł S—4, s. 512, 513, ryc. h śj 530, przyp. 104.