P1080723

dwóch pisarzy: Maeterlincka i Micińskiego, pomimo różnic istniejących w ich twórczości poetyckiej, sprawy podświadomości odgrywały dużą rolą. Tancred de Visan wyjaśnia wprost, że tytuł jego książki Paysages introspectifs ma powiązania i pismami mistyków; znamienne, że pierwsza część jego utworów nosi tytuł: Excursion aux grottes de la conscience ²¹. Połączenie pracy poety z penetracją własnego wnętrza psychicznego oraz z dziedziną mistyki przedstawia Camille Mauclair jako podróż po mieście wewnętrznym:

Cóż to więc znaczy być poetą? Zacznę na staromodną i piękną modłę opowieści o fantastycznych podróżach: Onego czasu przybyłem do bram milczącego miasta, podobnego do antycznej Eleusis, królestwa tajemnic. Dowiedziałem się, źe jest to wewnętrzne miasto mojej świadomości i zapragnąłem je poznać. Zwiedziłem je, widziałem — przez drzwi uchylone jedynie — rytualne obrzędy i zwyczaje. Spisałem to, co niewiadome i co ujęte w pojęcia, radości i wątpienia, lęk i pychę, i wszystkie ich przyczyny. I potem te bezładne notatki daję wam i wpisuję na pierwszej kartce imię, wybrany symbol mego wewnętrznego miasta, tej Eleusis, skąd wracam¹*.

Symbolika schodzenia (wchodzenia) w głąb, symbolika miast, labiryntów, grot, jaskiń, podziemnej wody itp.^2S, interpretowana jest z pozycji mistycznych jako proces puryfikacji, pozornej śmierci i zmartwychwstania oraz inicjacji, stopniowego odchodzenia od profanum do sacrum, aż do całkowitej reintegracji z absolutem ²⁴. Pisarzom okresu Młodej Polski nie była obca taka właśnie, mistyczna interpretacja badania własnego wnętrza; znamienne, że u niektórych z nich, np. u Micińskiego, spotykamy cały zespół elementów, wymienianych przez badaczy przy takiej interpretacji. Nie należy jednak zapominać o puryfi-kacyjnej roli sztuki jako takiej: sztuka sublimuje, oczyszcza („katarsis”) nawet najgorszego typu namiętności. Oprócz tej, nienowej koncepcji, istniały w omawianej epoce zalążki koncepcji innego rodzaju. Według niej — odrodzenie, oczyszczenie, może nastąpić poprzez sam akt dokonywania twórczości artystycznej; takiej twórczości, w której następuje dotarcie do pokładów podświadomości i wyniesienie na jaw tego, co się w niej ukrywa. Sposób rozumienia sztuki jako rekompensaty funkcjonował już przed dokładnym sformułowaniem takiej wła-

^M T. de V i s a n, Paysages introspectifs. Poesies. Avec un essai sur le symbolisme, Paris 1904, s. LXXVin.

^aC. Mauclair, Eleusis. Causeries sur la cite interieure, Paris 1894, s. VII—Vin. — Cirlot podaje w cytowanym już słowniku, że obraz „domu” bywa odpowiednikiem różnych pokładów psyche (stanowi także analogię do ciała ludzkiego). Podziemia odpowiadają podświadomości i instynktom, podczas gdy dach i górne piętra — świadomej samokontroli. W inny nieco sposób, podkreślając element intymności, tłumaczy „dom” G. Bachelard w książce La poćtiąue de 1’espace. Deuxi£me ćdition, Paris 1958. Bozdz.: La maison. De la cave au grenier. Le sens de la hutte. Piwnica (istniejący w podświadomości element strachu) włączona tu jest w układ wertykalny, którego drugim biegunem jest strych.

» Jaskinie, podziemne wody, dna Jezior — jesteśmy tu już nie w obrębie architektury, lecz w obrębie tzw. pejzażu wewnętrznego. Gaston Bachelard w cytowanej powyżej książce tłumaczy owe podziemne jeziora jako przejście „domu” poprzez piwnicę, w której dom łączy się z ziemią, w „naturę”. — Tak zwany pejzaż wewnętrzny (typ: „Na polach mojej myśli długa była susza”), podobnie jak wnętrza architektoniczne, wnętrza miast, spełnia rolę sym-bolu-klucza oznaczającego introspekcję psychologiczną. Rzadko tu jednak chodzi (wyjątek stanowią właśnie owe podziemne wody, będące odpowiednikiem „marę tenebrarum") — o problem twórczości związanej z introspekcją psychologiczną. Związki z autotematyzmem są tu o wiele luźniejsze, choć funkcja „nurkowania” warta jest zastanowienia.

u Problem ten szeroko omawia J. P. Bayard w książce Le Monde souterrain, Paris 1961, Collection „Symboles”. Dodajmy, źe u Novalisa w powieści Henryk Ofterdlngen zejście do jaskini występuje w takiej właśnie puryflkacyjnej funkcji. Należy też pamiętać o micie Orfeusza, w którym nastąpiło połączenie kreacji lirycznej śmierci i zmartwychwstania: życie utracone zostaje odnalezione przez sztukę. Pisze o tym Ch. Miuron w książce Des Mita-phores obsćdantes au Mythe personnet, Paris 1083, s. 234.