P1090024

znajdowało się już w rękach Raszki^1S, prowadzą do wniosku, że rola ich ograniczyła się do „osadzenia” miasta, tj. do dokonania prac mierniczych, utworzenia jatek i kramów, być może sprowadzenia pewnej liczby osadników, a wreszcie do uruchomienia podstawowej instytucji prawa niemieckiego, tj. sądu ławniczego. Rada miejska musiała się zorganizować oddolnie. Dopełniwszy tych czynności zasadźców, wynikających z kontraktu lokacyjnego, musieli sprzedać wójtostwo, aby uzyskane stąd kapitały ulokować w innych tego typu lub podobnych przedsięwzięciach.

W naszej strefie w średniowieczu w okresie dokonujących się procesów urbanizacyjnych wójtowie byli z reguły inwestorami wytyczanych i organizowanych według modelu niemieckiego miast. Oznacza to, że inwestowali w nie własny kapitał, własne umiejętności techniczne i własną inwencję organizacyjną. Mogli się w tym oczywiście wyręczać innymi osobami, ale czynili to na własne ryzyko i na swój koszt. W tym sensie byli przedsiębiorcami. Epoka, która wytworzyła ten typ inwestycji, nie znamionowała się wielkimi operacjami gotówkowymi, dlatego też wójt nie otrzymywał od właściciela osady jednorazowego gotówkowego honorarium. Sam zresztą również nie zawsze odpowiednią gotówką inwestycyjną dysponował. Dokonywał więc swego dzieła etapami, w miarę zdobywania środków i otwierania się nowych możliwości. Honorarium, którego mógł oczekiwać, miało charakter wieczysty, a jego wysokość była uzależniona ściśle od funkcjonowania dokonanych przez niego inwestycji. Był więc zainteresowany nie tyle w doraźnym spektakularnym efekcie, ile w długotrwałej czy wręcz „wieczystej” rentowności. Nie była więc to epoka zewnętrznego blichtru, dokonań pozornych i tandety, ale budowli solidnych w każdej dziedzinie życia, wznoszonych w perspektywie równie „wieczystego” ich trwania. Ten model działań miał w dziedzinie gospodarczej swoje strony ujemne. To, co dla przedsiębiorcy-inwestora stanowiło trudne i wymagające dużej odpowiedzialności officium, to już często w drugiej generacji stawało się uciążliwym dla społeczeństwa beneficium, przynoszącym dochody tym, których jedyną zasługą było posiadanie praw dziedzicznych w konsekwencji aktu przyjścia na świat. Istotny regulator społeczny i ekonomiczny stanowił tu z reguły spadek rentowności beneficjów, jeżeli były pozostawione własnemu losowi, nie korygowane w ich strukturze, stosownie do wymogów życia i okoliczności.

Wywód ten był konieczny, aby w pełni jasno przedstawiała się sprawa uposażenia zasadźców Krakowa i wójtostwa krakowskiego, które na przeszło dwa wieki zaciążyło na dziejach miasta. Fundament tej instytucji, bynajmniej nie tylko formalny, znajdujemy w przywileju lokacyjnym 1257 r.

Na uposażenie wójtowskie składała się z reguły posiadłość ziemska. Była ona wolna od zwykłych świadczeń gruntowych i miała charakter dziedziczny. Rozmiary takiej posiadłości określał przywilej lokacyjny czy też kontrakt z wójtem. Liczyła ona niekiedy kilka, a niekiedy nawet kilkanaście łanów, które przeważnie tworzyły folwark wójtowski, ale mogły być również osadzone przez wójta jako łany kmiece. W Krakowie książę nadał wójtom aż 30 łanów gruntu. Rozróżniano wówczas tzw. lany flamandzkie (około 17 ha), które stanowiły powierzchnię około 30 morgów, oraz łany frankońskie (około 23 ha) odpowiadające mniej więcej 42 morgom. Wójtostwo krakowskie otrzymało swoje nadanie ¹⁸ KDM II, nr 471.

167