P1100095

222 Grzegorz Szpila

W swoisty sposób zaznaczają swoją obecność przysłowia będące komentarzem do ilustracji. W zebranych przeze mnie przykładach, przysłowia zostały włożone w usta bohaterów rysunków, którzy nie cytują ich w formie tradycyjnej, ale transformują je w celu wywołania u czytelnika refleksji nad ich sensem. Wpierwszym wypadku (rys. 1, NIE40/98)' bohaterem jest kot z przysłowia Kot zawsze na cztery łapy spadnie, który, z jednej strony potwierdza w sposób dosłowny prawdę zawartą w planie powierzchniowym przysłowia, z drogiej jednak strony, ustosunkowuje się do znaczenia metaforycznego przysłowia, które przy nowej interpretacji musi oznaczać coś zupełnie odwrotnego.

0iWi*DGAM,2E N05Z£ i 3ESU2£ CŁU60 NGSIfc!

rys. 2

Bohaterem dwóch innych rysunków jest wilk. Na pierwszym z nich (rys. 2, NIE 35/98) wilk nawiązuje w swoim oświadczeniu do paremii Nosił wilk razy kilka, poniosą i wilka. Tym razem odniesienie realizowane jest w płasz-

czyźnie metaforycznej, tzn. wilk swoją postawą na trybunie demonstruje lekceważenie w stosunku do wyrażanej przez przysłowie relacji czyn-konsekwencja, przyczyna-skutek. W planie przenośnym, wilk symbolizuje osobę unikającą kary za swoje czyny/przestępstwa. Trzecia ilustracja (rys. 3, NIE 34/98) nie jest tak transparentna w swoim odniesieniu do przysłów, jak dwie poprzednie. Wydaje się, że rysunek i wypowiedź wilka nawiązują jednocześnie do dwóch paremii, z tym że na odniesienie do jednej wskazuje sama wypowiedź. Ilustracja ta może przywoływać na myśl przysłowia Bierze wilk i liczone (tę interpretację sugeruje procedura liczenia sygnalizowana przez wypowiedź) oraz Wilkowi owcę poru-czono. O ile pierwsza ilustracja wykorzystuje przysłowie w celach humorystycznych, będąc grą słów i znaczeń, o tyle dwa pozostałe rysunki łączą ilustrację z komentarzem paremiologicznym w celach o wiele bardziej poważnych, w celu skomentowania pewnych zjawisk i postaw społecznych. Ilustrowanie rysunków przysłowiami wzbogaca naszą interpretację — poza tekstem i kontekstem (odniesienie do referenta), dysponujemy obrazem, stanowiącym sam w sobie komentarz do przysłowia.

Podsumowując, można wskazać na dwojaką manifestację żywotności przysłowia w prasie. Z jednej strony, jest to odniesienie przysłów do realiów