P1120730 resize

tabl 14:39) i niewiele wśród nich miało w narożnikuch otwory do zawieszania. Symboliczne zaznaczenie otworów może wskazywać. że prezentowane naczynie wykonano na wzór naczyń użytkowanych na co dzień, lecz prawdopodobnie / innym przeznaczeniem. Za Uką interpretacją może przemawiać dość rzadka forma naczynia i skomplikowana ornamentyka, a zwłaszcza znajdujące nic na nim znaki krzyża. Analogie do tego symbolu znajdujemy w ikonografii prahistorycznej niemal we wszystkich czasach i prawic na wszystkich kontynentach. Symbol len przedstawia ideę centralnego bóstwa, słońcu działającego w cztery kierunki świata i zarazem ideę kosmogrumu. tj. uproszczonego obrazu kosmosu, mandoli i przestrzeni świętej (Krzak 1981. s. 136). Kształt mandoli (koło lub kwadrat / wpisanym wewnątrz krzyżem) najpewniej zrodziły obserwacje świata przez pierwotnego człowieka (Frolov 1974. s. 100, 105. 142). Koło to mc innego, jak linia horyzontu, krzyż zaś. to cztery główne kierunki świata, które człowiek stojący w centrum widnokręgu dostrzega wokół siebie. Każdy znajduje się w swym subiektywnym odczuciu w centrum Kosmosu. Mandola jest więc wynikiem ontropocentryczncgo i subiektywnego traktowania otaczającej nas rzeczywistości (Bąbel 1979. s. 29).

Opisywane naczynie wanienkowatc lak bogato ornamentowane symbolami o mag ic z no- k u I towej treści złożono do grobu, w którym pochowano szczątki osobnika dorosłego w wieku 25-35 lat oraz noworodka mująccgo do 7 miesięcy (Pyzuk-Lcnarczyk 1995. s. 31). Oprócz naczynia wnnienkowate-go w grobie wrystąpilo 18 naczyń-przystawck oraz tzw. kadzielnica (Ryc. 5). W literaturze archeologicznej dość powszechnie przyjmuje się. że kadzielnice mają charakter darów symbolicznych, których symboliczna treść nic jest do końca wyjaśniona, lecz prawdopodobnie ma silne zabarwienie kultowe (Malinowski 1962. s. 88). Tym bardziej interesujący jest fakt znalezienia na misce kadzielnicy dwóch ułamków mózgoczaszki człowieka dorosłego (Pyzuk-Lcnarczyk 1995. s. 35). być może tego samego, którego szczątki złożono do popielnicy. Przedstawiona sytuacja może być śladem jakiegoś specjalnego obrzędu dokonanego podczas rytuału chowania zmarłego.

Podobnie duża ilość przystawek, siedemnaście, wystąpiła w grobie nr 57. Jedna z nich. amfora, została ozdobiona doukolnym motywem omamcntacyj-nym Motyw ten złożony jest z poziomej linii i ..zwisających" poniżej trójkątów, utworzonych z podwójnych, ukośnych kresek, wykonanych techniką rycia. Szczyty trójkątów* zaakcentowano niewielkimi dołkami. Wstęga ornamcntacyj-na przerwana jest dwoma płytkimi, okrągłymi wgłębieniami (słońca) otoczonymi drobnymi dołkami (promienie słoneczne). Symboliczne tarcze słoneczne umieszczone zostały między uszkami, po obu stronach naczynia, w centralnej części motywu (Ryc. 6). Zaznaczony tu prawdopodobny podwójny symbol słc mc a najpewniej związany jest z kultem sołamym. którego rozwój na naszych ziemiach poświadczony jest juz od neolitu (Gcdiga 1976. s. 72).

Symbole mogły nadawać przedmiotom, na których je przedstawiono, wyjątkowe znaczenie i prawdopodobnie przeznaczały je do określonych obrzędów kultowych (Gcdiga 1976. s. 121). Życiodajne znaczenie słońca zostało

neczne miały lak wpływać na siły przyrody, aby zyskać ich przychylność . Nu przykład symbole solurne umieszczane na naczyniach, w których przechowywano ziarno, może miały zapewnić urodzaj i zwiększenie plonów, a utrwalone na naczyniach obrzędowych wkładanych jako dary do grobu, prawdopodobnie mogły ułatwić odrodzenie się duszy zmarłego. Juk powszechne było takie ..zaklinanie" natury świadczy liczne przedstawienia tych symboli znajdowane nu wielu stanowiskach z tego czasu (Cedigu 1966-1967. s. 74).

s/ybko dostrzeżone przez rolników i hodowców i być może symbole sło

3 cm

Ryc. S. Gąsawa, wuj. Bydgoszcz.stan. 2

Abb. S. Oąuwa. Wimw. Bydgoszcz. Punditclle 2. Grab Nr. 100. Riuchcfgcffetl

również na położonych w pobliżu Gąsawy. np. na ccrumicc znalezionej

w osadzie obronnej w Biskupinie

(Ryc. 7a; Koslrzcwski 1936, tabl. XXXIII:! I. 13; Kóćka 1938. s. 29. tabl. XXII. 13; XXVIII. 1.3-5; Miktaszcwska-Balccr 1991.s. 163.tabl. IV. VI. XI). czy cmentarzysku w Żninie (Ryc. 7b).

W grobie, w którym znaleziono opisywaną amforę, znajdował się jeszcze m.in. oryginalny pucharek na wysokiej, pełnej nóżce (Ryc. 8). Forma tego naczynia jest nietypowa i rzadko spotykana wśród naczyń grobowych z tego okresu. Znaleziono dotychczas niewiele takich egzemplarzy (np. Durczcwski. Śmigielski 1965. s. 170. lab. 22:24) - inne różnią się od nich wklęsłą podstawą lepiej stabilizującą naczynie (np. Kostrzewski 1936. tabl. XXXIV:5; Dur-c/cwski. Śmigielski 1966. tabl. 22:12. 15). Użycie tak rzadko spotykanego naczynia mogło mieć na celu wyróżnienie (podkreślenie) daru. który w nim złożono. Może to sugerować, że opisany pucharek mógł pełnić specjalną funkcję ofiarną, podobnie jak kadzielnice.

Na cmentarzysku w Gąsawie na 115 odkrytych grobów w 21 nic było pochówku. W opisywanym grobie nr 21 znaleziono tylko 4 naczynia, czyli dużo mniej niż w grobach wcześniej przedstawianych Były to trzy czerpaki.

Naczynie z ornamentem przedstawiającym prawdopodobnie symbol słoneczny znaleziono również w grobie nr 21. Jest to lekko profilowany czerpak. na którego zewnętrznej powierzchni, na dnie. widoczne jest płytko wgłębione kolo. Od kola do góry odchodzą w cztery strony naprzemiennie potrójne lub podwójne żłobki (Ryc. 9). Motyw ten może wiązać się / symboliką solar-ną. a jak już wspomniano zaznaczanie na naczyniach symbolu solamego było ówcześnie dosyć powszechne. Istotnym jest tu fakt znalezieniu tego naczynia w grobie symbolicznym.

217