79927 P1120773 resize

Rw 16 YauluUn. Mek*>k. Swi-pymu 20. Relief z. nodpro/a 14 ukazujący rytuał upuszczania kfwi z pouodu "niii— marząrgj omiby. W rytuale tym WMowano miiuralne ottrea (zakreślone kołem> miraży innymi / obsydianu Wg S. lwa«u*zewskicgo (1997. ryc. 2)

AM* 16. Yaschikui Mcuko Tctnpcl 20. Relief ram TOruurz 14. da* (las RHual des Aderfasses mm dcm Hrrnf- dc* Tode* eter tmiruaradm Penoa danieIH In dlcscin Ritual wurden naturalc Klmęcn (mit aorm Kret* angc/eichnct). urna mdritm aas Obuditn. vcr*cndei Nich S. Iwninmnlu (1997. Abb. 2)

Nu podobne obiekty, które można interpretować jako jamy ofiarne natrafiono u trakcie badań cmentarzyska Warszawa-Grochów, ul. Ostrobrnmskn/ul. Górników. Z cmentarzyska tego pochodzą także wytwory krzemienne, z których część można dzisiaj wiązać z okresem halsztackim i wczesnym okresem lateńskim f Młynarczyk 1977. s. 127 i informacja ustna doc. J. Lecha; por też Węgrzynowicz 1982. s. 205-209). Znaleziony w jamcc z Cieszkowa unikatowy wiór krzemienny, to idealne narzędzie do zabiegu puszczania krwi i nacięć na ciele ludzkim, stosowane powszechnie na całym święcie w różnych epokach i w różnych celach - np. inicjacyjnych, ofiarnych, żałobnych lub przy wywoływaniu stanów wizyjnych, itp-

Rytuul puszczania krwi w celach wywoływania wizji i ofiarnych, z zastosowaniem zbliżonych ostrzy do wióra z Cieszkowa, został ostatnio dobrze rozpoznany w cywilizacji Majów, dzięki odczytaniu ich pisma hieroglificzncgo oraz

przełamaniu stosowanego przez nich kodu szyfrującego przedstawienia ikonograficzne w sztuce (Iwaniszewski 1997, s. 49-51). Rytuały te praktykowane w VIII w. n.c. przez kapłanów, przedstawicieli arystokracji Majów i głowy rodzin, miały na celu zapewnienie pomyślności wspólnotom poprzez kontakt wizyjny z istotami nadprzyrodzonymi - bogami i ubóstwionymi przodkami (Ryc. 16). Z. Krzak przedstawił przed laty bogate dane porównawcze, dotyczące poruszanych tu zagadnień, pod względem chronologicznym bliskie okresowi funkcjonowania pól popielnicowych, jako miejsc grzebania szczątków zmarłych. Z danych tych wynika, iż do najdonioślejszych aktów rytualnych należała ofiara krwi (Krzak 1977, s. 71-77; por. też Węgrzynowicz 1973, s. 251-254).

Podsumowanie

Przywołane przykłady symbolicznego znaczenia kamieni i ostrzy kamiennych oraz odwołania do przekazów pisanych z obszaru cywilizacji starożytnych Starego Świata świadczą, żc tam gdzie znano już metal niektóre funkcje rytualne były wykonywane jeszcze długo ostrzami ze skal krzemionkowych. Noże z krzemienia wykorzystywane byty min. przez Żydów w obrzędach obrzezania. W taką strukturę znaczeniową wchodzi zatem i ostrze krzemienne. Jego znaczenie symboliczne wynikało z akceptowanych szeroko magicznych i religijnych przekazów światopoglądowych (por. Kmita 1985. s. 33-35).

W badaniach pól popielnicowych nic można wykluczyć przypadkowej obecności materiałów krzemiennych, zarówno jako materiałów starszych, jak też materiałów współczesnych grobom, które trafiły do nich przypadkowo. Krzemienie umieszczano także w grobach intencjonalnie, czyli w wyniku praktykowanego rytuału. Wydaje się, żc mogły to być również przedmioty użytkowe. czyli mające przede wszystkim takie znaczenie dla ofiarodawców; stanowiły one wyposażenie zmarłego na równi z przedmiotami z brązu - ftp. strzała z grotem krzemiennym (co też jest przejawem kultury symbolicznej). Odrębną kategorię stanowiły przedmioty o znaczeniu magicznym. Tę ostatnią funkcję mogły spełniać zarówno zwykle odłupki i odpadki krzemienne, jak też krzemienie naturalne i belemnity oraz wytwory dawnych społeczności, na przykład fragment środkowy cneoliiyczncgo wióra w naczyniu nr 10 z grobu nr 69 w Gąsawie (Ryc. 12), którego z kulturą łużycką nic można wiązać, czy niektóre przedmioty krzemienne znalezione na cmentarzysku w Laskach (Ryt*. 2).

Neolityczne przedmioty krzemienne znalezione w trakcie badań osady obronnej w Biskupinie, przy braku lam ceramiki neolitycznej świadczą, że były one przynoszone do osady intencjonalnie, w celach użytkowych, łub -czego nic można w żaden sposób wykluczyć - jako posiadające magiczną moc amulety (por. Szafrański 1987. s. 170-173; Uch 1997. s. 342-343). Obecnie, w świetle wiedzy o kr/cmrcmarstwic późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. nic ma podstaw, by w istocie nadużywane wyjaśnianie znalezisk krzemień-

317