17727 P1120752 resize

y<^tc groby Mano^ ui    w (liskach, woj. kaliskie 3.75% (Cwirko*Oodycki.

Wr7.«sck 1938). nacocniast w Praszce, woj- c/^siochowskkr aż 6.6% (Różańska 1961; Kas/cwski 1969). Interesująco rysuje się również rozmieszczenie lak wyposazon>vh zespołów grobowych w ramach pos/c/cgólnych cmentarzysk. ZasalnKT/o lego lypu pochówka rozproszone s^ na całej powierzchni stanowisk, w znacznym oddaleniu od siebie, czego potwierdzeniem mogą być m.in. odkrycia dokonane na cmentarzysku w Laskach (Godycki 1963). czy leź w Czarnkowie. WOJ. pilskte (Łuka 1951 >. Nie mniej jednak w przypadku kilku nekropoli stwierdzono, źe groby wyposażone w grzechotki grupują ^S«C w pewnej części cmcniarzyda. tworząc niewielkie koncentracje, luh S4isindują ze sobą w parach. Sytuację taM zaobserwowano m.in. w Topornicy. gdzie pochówki z grzechotkami rozmieszczone są na północnym i wschodnim obrzeż u głównego skupiska grobów. Z kolca na cmentarzysku w Niech mi rowie-Małej Wsi. woj. sieradzkie, które użytkowano nieprzerwanie od III okresu epoki brązu po okres halsztacki O. groby zaopatrzone w grzechotki (datowane między V okresem epoki brązu a okresem halsztackim D). usytuowane są w jego zachodniej części; poza tym spośród I I wyposażonych w nie zespołów grobowych 6 występuje w parach — nr 125 i 135; 18 i -172 oraz I 14 i 120 (por. Kufel-Dzicrzgowska 1985. tabł II. 1987. labl. III: Kufel-Dzicrzgowska. Urbański 1986. tabl. III: 1988. ubl. III». Wobec braku publikacji całości materiałów uzyskanych w trakcie wieloletnich badań wykopaliskowych na tym stanowisku trudno uważać powyższe spostrzeżenia za w pełni wiążące. Także w świetle dotychczas prezentowanych materiałów ze stanowiska w Zbrojewsku. woj. częstochowskie można zaobserwować wyraźną koncentrację grobów z grzechotkami (datowanych na V okres epoki brązu i okres halsztacki C>. znajdującą się w północnej części cmentarzyska (Gedl 199la. ryc. 47).

Okolicznością w znacznym stopniu utrudniającą wszelkie studia nad pochówkami wyposażonymi w grzechotki jest fakt objęcia badaniami antropologiczny m ■ niewielkiej liczby odnalezionych w nich szczątków ludzkich, co też nie pozwala na wysuwanie daleko idących wniosków dotyczących pici i wieku osób nimi obdarowanych. Występują one jednak w grobach osób niemal wszystkich kategorii wiekowych (z wyłączeniem grupy S&nilis). najczęściej jednak w pochówkach dzieci i osobników młodocianych, również pochowanych wraz z osobami dorosłymi. Należy zdecydowanie podkreślić, źe na poszczególnych stanowiskach brak wyraźnych preferencji w wyposażaniu w nic osób należących wyłącznie do jednej, określonej kategorii wiekowej. Ze stosunkowo najwnikliwiej przeanalizowanego cmentarzyska w Przeczyć ach. woj. katowickte pochodzi 16 grobów z grzechotkami, spośród których pięć zawierało pochówki niemowląt.dwa dzieci w wieku 6 i 7 lat. dwa kobiet zmarłych w i 6-tym i 30-tym roku życia oraz dwa dorosłych mężczyzn (Szydłowska 1972. s. I52>. Z kolei na cmentarzysku w Niesulowicach. woj. vt r« k. tawskic. użytkowanym między IV okresem epoki brązu u okresem halsztackim C. grzechotkami obdarowano dorosłego mężczyznę oraz pochowaną wraz z nim osobę młodocianą, osobę nieokreślonej płci z grupy wiekowej

Ad u Iluś, noworodka, u także jeszcze jedną osobę młodocianą (Domańska. Lasak 1997. ryc. 31 i s. 151), Na stanowisku w Kietrzu, woj. opolskie, w rumach zachodniego zgrupowania grobów datowanych na schyłek V okresu epoki brązu, grzechotki zostały znalezione m.in. w pochówkach: dziecka, dorosłego złożonego do grobu wraz z osobą o nieokreślonym wieku oraz kobiety z grupy wiekowej Adulius (Gcdl 1987, s. 19.38-39,127-128,148). Są to oczywiście wyłącznic przykłady z cmentarzysk przebadanych w znacznym stopniu, nu tle których wyraźną odmiennością cechuje się nekropola w Łuskach. Na stanowisku tym odkryto w sumie 64 zespoły grobowe wyposażone w grzechotki, spośród których 57 pochówków przypisano dzieciom w wieku do 12-13 lat. natomiast w 7 wystąpiły szczątki dzieci pochowanych wraz z osobami dorosłymi (Cwirko-Godycki. Wrzosek 1938. s. 248 ).

Cechą charakterystyczną znacznej części cmentarzysk przebadanych na większych powierzchniach jest sytuowanie grzechotek w grobach o różnych obrządkach lub odmianach jednego obrządku. W grupie gómośląsko-małopot-skiej znajdowano je przede wszystkim w pochówkach szkieletowych, nieco rzadziej w ciałopalnych jamowych, a sporadycznie w ciałopalnych popielnicowych, m.in. w Świbiu. woj. katowickie, grób nr 217 (Wojciechowska 1986. s. 156,169 - zestawienie), świetnym tego przykładem są odkrycia dokonane na wspomnianym kilkakrotnie stanowisku w Przeczycach. gdzie grzechotki stanowiły wyposażenie dwunastu grobów szkieletowych i dwóch ciałopalnych jamowych, należących do d/icci w wieku 6 miesięcy i 7 lat (Szydłowska 1972. s. 151-152). Z kolei na pozostałym obszarze Polski odnotowywano jc głównie w pochówkach ciałopalnych popielnicowych, znacznie rzadziej w grobach ciałopalnych jamowych. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na stanowisko w Praszce, woj. częstochowskie, gdzie na cmentarzysku datowanym na V okres epoki brązu i okres halsztacki C. grzechotki stanowiły element wyposażenia 3 grobów popielnicowych z obstawą kamienną, trzech jamowych czystych oraz dwóch jamowych z resztkami stosu (Różańska 1961. s. 305; Kuszewski 1969. s. 69.84. tabela 1). Na podobnie datowanym cmentarzysku w Madei ach. woj. sieradzkie (materiały niepublikowane), grzechotki odnaleziono w 19 pochówkach popielnicowych i 9 jamowych, w tym również z resztkami stosu (por. Jadczykowa 19%. s. 228-229). Należy jednak zwrócić uwagę nu fakt, że cmentarzyska, na których grzechotki odkrywano wyłącznic w typowych dla kultury łużyckiej grobach popielnicowych, zdarzają się dość często. Tego rodzaju sytuację odnotowano m.in. w Topornie) (Głosik 1958. labl. XLV), Czarnkowie (Łuka 1951, s, 110) oraz najpewniej na dwufazowym cmentarzysku w Poduloch. woj. sieradzkie (Miklaszewska-Balcor, Miśkicwicz 1968. s. 105). czy Laskach (Cwirko-Godycki. Wrzosek 1938).

Nn kilku cmentarzyskach natrafiono nu grzechotki w obiektach, określonych przez prowadzących badania jako „groby symboliczne". Między innymi na terenie nekropoli w Przeczycach wyróżniono dwa takie pochówki: w grobie nr 14 odkryto dwie grzechotki występujące wraz z fragmentami naczyń w obrębie brunatnej plamy, natomiast w obiekcie nr 212 fragmenty grzechotki

261