P1120754 resize

przerażają (8 sposrod 14 lak wyposażonych grobow). Są to wyłącznic groby szkieletowe, skoncentrowane w północnej i wschodniej części nekropoli. wśród nich wszy stkie pochówki mób dorosłych. Podobną sytuację obserwujemy także na cmentarzysku w Zbroje wsku. gdzie w trzech - spośród czterech - grobach szkieletowych grzechotki odkryto w nakrywających je brukach kamiennych.

Na większości cmentarzysk grzechotki znajdowano również poza zwartymi zespołami grobowymi, traktując je często jako przedmioty ze zniszczonych pochówków. Jednakże, w świetle znalezisk dokonanych na wnikliwiej przebadanych stanów iskach. słuszne wydaje się uznanie przynajmniej części z nich za przedmioty związane z rytuałami odbywanymi na cmentarzyskach, zarówno w trakcie pochówku, jak i podczas ewentualnych ..świąt zmarłych". Interesujących danych w tym względzie dostarczyło stanowisko w Przeczy-cach. gdzie aż 6 grzechotek (tj. 25% całości zbioru) nie wchodziło w skład inwentarzy grobowych, występując w skupiskach fragmentów ceramiki lub pojedynczo (Szydłowska 1972. s. 152). Również na cmentarzysku w Toporni cy natrafiono na fragmenty grzechotki w pozbawionym grobów sektorze o powierzchni 9 m (Głosik 1958. tabl. XI.V - sektor nr XVII). Na ..obfitującym" w grzechotki cmentarzysku w Fodulach przedmioty te wystąpiły poza grobami również w ramach tzw. „skupisk ceramiki** (nr 28. 29. 266 i 303). określonych jako zniszczone groby. W zespołach tych. pozbawionych szczątków ludzkich, obok analizowanych zabytków, występowały nieliczne, raczej drobne fragmenty od I do 5 potłuczonych naczyń służących głównie do picia (por. Miklaszewska-Balcer. Miśkicwic/ 1968. s. 3. 20-21. 65. 71). Na cmentarzysku z okresu halsztackiego D z Zalewu II. woj sieradzkie, odnaleziono pojedynczą grzechotkę usytuowaną nad grupą grobów ciałopalnych (Jadczykowa 1990. tabl. Xll:6). Wystąpiły one również nad brukiem grobu nr 52 w Nicsulowicach (Domańska. Lasak 1997. s. 130). czy w sąsiedztwie pochówku szkieletowego nr 976 w Zbrojcwsku (Gedl 199 lb. ryc. 27d). Do tej kategorii znalezisk należy włączyć również „grób nr 29** z miejscowości Marianki. którego jedyny inwentarz stanowiły fragmenty grzechotki (Miśkicw icz 1961. s. 228).

W zdecydowanej większości przypadków w inwentarzach poszczególnych zespołów grobowych znajdowano jedną grzechotkę. Pochówki, w których wyposażeniu odnotowywano większą ich liczbę, zwykle dwa, rzadziej trzy. a nawet cztery egzemplarze, występują sporadycznie. Niezwykle interesujących informacji w tym względzie dostarczyło cmentarzysko w Podulach, na którym odkryto w sumie aż 5 tak wyposażonych pochówków (Tub. I).

Analiza lokalizacji grzechotek w tych grobach pozwoliła na stwierdzenie, że zwykłe jedna (a w grobie nr 203 dwie z nich), położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie urny. Pozostałe natomiast umieszczone są w pewnym oddaleniu od naczynia z prochami, otoczone niewielkimi przystawkami, najczęściej też różnią się formą od grzechotek leżących w bezpośrednim sąsiedztwie popielnicy . Z kolei na innych cmentarzyskach ciałopalnych¹ odnotowujemy zwykle pary grzechotek, stanowiących wyposażenie pochówków z jedną, rzadziej

Tabela I. Fodulc. *oj. Sieradz WyMęptwawc gmcfaottk w piknik Tafd l. P«Mc. W«»«. Sktwte. l>«% Aufattco ócr lonUappcra m <te» Grabem

nr grobu '	liczba popielnic	liczba grzechotek 1	datowanie
203	3	4	IV-V EB
316	5	3	IV-V EB
326	1	2	1V-V EB
389	t	2	IV-V EB
l 251	2	3	V EB-HaC

dwiema popielnicami. Pary grzechotek występują również jako dary grobowe na cmentarzyskach birytualnych. zarówno w grobach szkieletowych, jak i jamowych: są to jednak zjawiska marginalne. Dwie leżące obok siebie grzechotki odkryto min. w Walenczowic. woj. częstochowskie, w południowej części jamy grobowej nr 62 (Prokopowicz 1965. s. 103-1(M). Podobnie zlokalizowane były grzechotki w grobie nr 224 na cmentarzysku w Będzinie-tagiszy (Galasmską-Hrcbcndowa 1989. tabl. CXX1). natomiast w bruku grobu nr 135 z Przeczyć znaleziono fragment uchwytu i rozbity drugi egzemplarz grzechotki (Szydłowska 1968. tabl. 26f. m).

Jak wynika z analizy przeprowadzonej na większości cmentarzysk, tylko niewielka ilość zespołów grobowych z grzechotkami wykazuje pewne odmienności od rytuału pogrzebowego ogólnie stosowanego na danym stanowisku. Na jednej z najstarszych lego typu nekropoli w miejscowości Zdżcnicc. na skraju nasypu kurhanu nr VII odkryto wyjątkowy pochówek jamowo- popielnicowy określony jako grób nr 9. Na dnie jamy grobowej, aa głębokości aż 170 cm. spoczywała popielnica, przy której ustawiono kilka naczyń przystawnych. Powyżej popielnicy znajdowały się luźno rozsypane, przepalone kości ludzkie, a obok nich wrzecionowata grzechotka nakryta naczyniem kieiichowatym odwróconym dnem do góry. Pozostałe daty grobowe umieszczone zostały powyżej rozrzuconych kości. Grób ten był bogato wyposażony w ceramikę i przedmioty brązowe, co dodatkowo odróżniało go od pozostałych pochówków usytuowanych na obrzeżach kurhanów (Janowski 1958). Na wielofazowym cmentarzysku w Nicsulowicach prowadzący badania odkryli dwa sąsiadujące z sobą groby popielnicowe (nr 60 i 60a). które po przeprowadzonych analizach antropologicznych uznano za pochówek cząstko*> najpewniej jednego mężczyzny w wieku Aduhus. Był to jedyny tego typu grób spośród ^; Min. w Madctach. w grobach nr 46 i 2S7 (laknlowa 1996. *. 238-229); Toporoky - grób nr 63 (Głmik I95S. 1.168-169; ab. LL2k Walonie SlgUua. woj. wrocławskie - grób ar 76 (Gctuttoa 1964. ryc. 4); Niechairowic-Malej Wsi. w grobach nr IM (KoM-tonengowiŁa. Urbański 1986. labl. 22) i 472 (KuftI-D/ic«go«afci 1985. taW 12) orał Laskach. * grotach nr 55.167,177.601.797.1057 oraz nr l)7i 750-po3tgata?tair<C»tfi»Ood>cl» Wrzosek 1938. s. 171).

265