P1130622 resize

21

Jeszcze bardziej zastanawiające jest występowanie znalezisk o cechach bliskich zwłaszcza grupom środko-wonaddunajskim. a głównie mieszanej grupie Cscpcl w rejonie Budapesztu, ujawnione na terenie Prowincji Walencja w Hiszpanii, we wschodniej (przylegającej do morza) partii Cór Iberyjskich (J. Arnai, H. Prades, D. Fletscher 1968) oraz w rejonie Barcelony u podnóży Pirenejów. Znajdujemy tam w obronnych osadach m. in. znane nam już dobrze formy narzędzi kościanych i kamiennych, rozpowszechnione w Kotlinie Karpackiej, gliniane kółka do modeli wozów, z ceramiki zaś obok kubków garnki z płaskimi uchwytami przy brzegu wylewu, a także naczynia zdobione plastycznymi listwami o układzie pionowym i poziomym (J, Machnik 1975, s. 240), uderzająco podobne do form z grobów m. in. w Alsónćmedi, Budakalasz, Csepel na Węgrzech. Zupełnym zaskoczeniem jest znalezienie w rejonie Walencji fragmentów naczyń, przypominających „kurylnice” z obszarów przedkaukaskich (J. Amal, H. Prades, D. Fletscher 1968, tabl. XX).

4. PROBLEM GENEZY

Jak wspomniano, dla wyjaśnienia dość nagłego pojawienia się zdecydowanej większości cech i zjawisk charakterystycznych dla środkowoeuropejskiej cywilizacji wczesno brązowej nie znajdujemy uzasadnienia w ewolucji miejscowego podłoża kulturowego. Dotyczy to wszystkich dziedzin poczynając od ceramiki (nowe formy, zdobnictwo i technologia) przez wyroby metalowe, kościane, poważną część krzemiennych i kamiennych, na obrządku pogrzebowym i formach osadnictwa kończąc. Twórcy lub nosiciele tych nowych cech kulturowych posiadali najwyraźniej mną skalę potrzeb związanych z określoną strukturą zajęć gospodarczych i trybem życia w stosunku do swych poprzedników, a także reprezentowali odmienne od miejscowych tradycje w zakresie odczucia formy, zdobnictwa oraz zwyczajów pogrzebowych.

Na temat pochodzenia takich czy innych typów wytworów, motywów zdobniczych lub po prostu cech występujących w środkowoeuropejskich kulturach omawianego okresu, wypowiadano szereg poglądów. Już na początku XX w. zwracano uwagę na występowanie niektórych analogicznych zabytków (zaliczonych dziś do wczesnego brązu), znalezionych w Europie środkowej i na Kaukazie (np. Wilke Grimma 1904). Również O. Mon-telius (1910) podkreślał bardzo silne związki wczesnej metalurgii środkowoeuropejskiej z terenami Azji. W roku 1947 V. G. Childe (1947, s. 115, 117) sformułował pogląd (przyjęty później przez innych badaczy), że znajomość technik i procesów metalurgicznych oraz wyrobów genetycznie wiążących się z Azją rozpowszechnili wytwórcy hutnicy i górnicy, przybysze z rozwiniętych ośrodków metalurgicznych anatolijsldch lub kaukaskich. Zdaniem innego badacza Cl. F. A. Schaeffera (1948) wędrówki te do Europy były częścią wielkich, róźnokie-runkowych migracji, spowodowanych różnymi wydarzeniami (trzęsienie ziemi, wypadki polityczne) w Azji Przedniej około 2000 r. p. n. e. Inaczej nieco patrzy na te sprawy M. Jahn (1951), który przytaczając dalsze przykłady (choć je nie zawsze właściwie datuje) powiązań europejsko-blisko-wschodnich w zakresie metalurgu przypisuje je przede wszystkim ożywionej wymianie handlowej. Zdaniem tego badacza pośrednikami w krzewieniu obcych wzorów w Europie oraz w utrzymywaniu kontaktów między poszczególnymi ośrodkami na tym terenie byli kupcy. Jeden ze szlaków łączył Kaukaz i Azję Przednią z terenami Europy środkowej. Ostatnio także A. Toćik (1963) zwraca uwagę na analogie kaukaskie, uzupełniając w istotny sposób dawne spostrzeżenia na temat podobieństw form zabytków metalowych, np. zausznic w kształcie wierzbowego liścia, o bliskie zbieżności technologiczne, głównie w zakresie składu surowca (miedź z arsenem).

Na podstawie tych wszystkich faktów (tzn. ścisłych analogii w zakresie wyrobów metalowych) D.C. Clark (1968) włączył obszary Kaukazu, Alp i Karpat do jednego tzw. „kompleksu technologicznego'’ nadrzędnej jednostki w jego podziale taksonomicznym zjawisk kulturowych.

Ale nie tylko w zakresie wyrobów metalowych istnieją bliskie analogie w omawianym okresie między obszarami Europy środkowej a wymienionymi wyżej obszarami pozaeuropejskimi. Już dość dawno I. Bona (1965) zwracał uwagę na zbieżność form ceramiki, niektórych motywów zdobniczych, plastyki figuralnej tzw. grupy Samogyvar i Óbeba-Pitvaros na Węgrzech, z niektórymi zespołami z zachodniej Anatolii (m. in. Beyce Sułtan) i na Cyprze. Uważał on, że z zachodnioanatolijskiego centrum kulturowego rozprzestrzeniały się, m. in. drogą migracji grup ludzkich, idee kulturowe w kierunku północnozachodnim do Kotliny Karpackiej i na wschód w kierunku Kaukazu. One też dały początek pewnym kulturom (np. grupie Samogyvir) w strefie karpackiej.

Jeszcze silniej uwidacznia się związek grup postvućedolskich w dorzeczu środkowego Dunaju z Południem w świetle ostatnich studiów N. Kaliczą (1968). Autor ten wykazuje, że zdecydowana większość form naczyń oraz bez mała cała kultura duchowa tzw. kultury Zók korzeniami tkwi w anatolijsko-egejskim kręgu kulturowym. Wyprowadza on z tego podobny jak, I.-JIÓQa (1965) wniosek o przybyciu do Kotliny Karpackiej nowych grup ludzkich jako „odbitych fal” ruch^Whigrąc^fó^ęh spowodowanych niepokojami na subkontynencie przednio-