P1130670 resize

bardziej na zachód wysuniętej części Wołynia. Czołowe stanowiska po stronie polskiej to Strzyżów, Raciborowice, Gródek Nadbużny i Wołajowice, woj. zamojskie, po stronie radzieckiej zaś Zimno, Czerników, Krzc-czów, rej. Włodzimierz Wołyński. Rozleglcjsza grupa druga wyodrębnia się na obszarze Wołynia w dorzeczu górnego Styru i Horynia w okolicach Torczyna — Łucka Równego — Zdołbunowa. Główne stanowiska tej grupy to obok cmentarzyska w Torczynie osada w Walentynowie, Wygadance, Zozowie, Zdołbicy i Za boro I u (I. K. Swiesznikow 1974, s. 119-168).

Osady

Kultura strzyżowska rozwija się na wyżynach lessowych, dziś częściowo czamozietnowych. Tylko nieliczne stanowiska wychodzą poza obszar lessów — ale też ich przynależność do omawianej kultury nie jest całkiem pewna. Osady położone są zazwyczaj na wzniesieniach lub cyplach wysokich teras rzecznych, rzadziej w jej dolinach. Posiadają też często z natury obronny charakter. Mało mamy danych o wielkości i zróżnicowaniu pod tym względem osad. Najpełniej przebadana osada w Strzyżowie, założona na wyniosłej terasie Bugu, zajmowała przestrzeń przynajmniej 300 m na ok. 100 m (ryc. 27, 28), inne były chyba znacznie mniejsze. Obserwuje się, jak i w kulturze mierzanowickiej, w pewnych mikroregionach geograficznych nieduże zgrupowania stanowisk prawdopodobnie współczesnych sobie i zapewne w jakiś sposób ze sobą powiązanych. Jednym z nich było zgrupowanie przy ujściu rzeki Ujście do Horynia na północ od Równego (I. K. Swiesznikow 1962).

Głównymi trwałymi śladami osad poza resztkami warstwy kulturowej są różnego rodzaju jamy. Nie udało się dotąd odkryć śladów ani naziemnych budowli mieszkalnych, ani nie budzących wątpliwości chat typu pół-ziemiatikowego. Znane z literatury (I. K. Swiesznikow 1974, s. 121, 122) półziemianki (Stawki pod Łuckiem i Zozów w okolicy Równego) z uwagi na nieduże rozmiary (w Stawkach 2 x 3 m, w Zozowie 1,5 x 2 m) nie mogą być uznane za zupełnie pewne obiekty mieszkalne. Były to chyba raczej jakieś pomieszczenia gospodarcze. Ślady takiej małej budowli znane są także ze Strzyżowa, gdzie odkryto jamę o średnicy ok. 2 m o intensywnie ciemnym wypełnisku, przesyconym popiołem i węgielkami drzewnymi ze śladami 5 słupów przy dnie. Z. Podkowióska (1960) na podstawie odpowiednich analogii etnograficznych interpretuje ją jako spichlerz do przechowywania żywności, zwłaszcza zboża.

Śledząc rozmieszczenie jam na osadzie w Strzyżowie dostrzegamy, podobnie jak w osadach mierzanowickich, ich koncentracje przy równoczesnym istnieniu wolnych przestrzeni; te ostatnie wyznaczają przypuszczalnie miejsca, gdzie znajdowały się pierwsze chaty, po których pozostały jedynie zabytki w tzw. warstwie kulturowej. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że większość jam ma charakter dołów, w których kopano ziemię najprawdopodobniej do wytępienia ścian domów i pomieszczeń gospodarczych.

N

Ryc. 27. Strzyżów, położenie osady kultury strzyżowskiej

A-D o maczania wykopów archeologicznych. Wg J. Oloslbu