P1130679 resize

78

na siebie, bądi też z pręta o kolistym przekroju, z lekko zwężającymi się i nie stykającymi się ze sobą końcami (L K. Swiesznikow 1974, s. 138, ryc. 50 : 8, 20, 21). Z pierwszą z wymienionych bransolet znaleziono półksię-życowatą ozdobę miedzianą oraz dwa topory z opuszczonym obuchem kaukaskiego typu, a także zausznice w kształcie wierzbowego liścia (ryc. 29 b-c, e-h). Poza zausznicami wszystkie inne przedmioty ze skarbów są na tym terenie znaleziskami sporadycznymi i słusznie uważa się je za importy (W, Antoniewicz 1929).

Do sporadycznych wyrobów należą też metalowe okrągłe tarczki z otworami do zamocowania (tabl. XXV : 26) bardziej typowe dla kultury mierzanowickiej. Na osadzie w Strzyżowie znajdowane były poza tym kawałki blaszek i grudki miedzi, co może świadczyć o miejscowej produkcji niektórych przedmiotów, zwłaszcza wykonywanych drogą kucia i wytłaczania (zausznice w kształcie wierzbowego liścia).

Gospodarka i struktura społeczna

Dla kultury strzyżewskiej mamy, jak na razie, jeszcze mniej danych do odtworzenia gospodarki niż dla mierzanowickiej. Zajmowanie przez ludność kultury strzyżewskiej zbliżonego do Wyżyny Małopolskiej środowiska geograficznego (lubelskie i wołyńskie wyżyny lessowe), analogiczna jak w kulturze mierzanowickiej lokalizacja osiedli strzyżowskich oraz podobny skład inwentarza kulturowego, wszystko to zdaje się przemawiać za tym, że struktury gospodarczo-społeczne nosicieli obu porównywanych kultur nie różniły się w sposób zasadniczy, lecz przeciwnie — były właśnie zbieżne. Trwałe osiedla z jamami zasobowymi, odpowiadające im stałe cmentarzyska, rozwinięta produkcja krzemieniarska, duża ilość siekier i innych narzędzi krzemiennych wskazują na uprawę roli jako jedną z podstaw utrzymania ludności kultury strzyżowsldej. Podobnie jak w kulturze mierzanowickiej poważną rolę (choć trudno jeszcze ją bliżej określić) odgrywała hodowla; struktura stad wydaje się być zbliżona do mierzanowickiej, czyli na pierwszy plan wysuwa się bydło rogate, które w Strzyżowie stanowi ok. 60% kości zwierząt domowych zaś w Stawkach (Wygadanka) koło Łucka — 40% (J. Głosik 1968, s. 21). W Wygadance drugie miejsce zajmują drobne przeżuwacze (koza, owca), a trzecie dopiero Świnia. Podobnie się rzecz ma w osadach protostrzyżowskich typu Gródek-Zdołbica na Wołyniu (I. K. Swiesznikow 1974, s. 114), w Strzyżowie zaś Świnia nieznacznie wysuwa się przed owcę i kozę. Na wszystkich stanowiskach, gdzie przeprowadzono analizy, koń występuje za grupą bydła i świń. W Stawkach na Wołyniu kości konia stanowią ponad 9% wszystkich kości zwierząt domowych, a więc tylko o 3% mniej niż świń. Z ptactwa domowego wyróżniono (Strzyżów) kości gęsi (domowej?). Na poważną rolę hodowli może też wskazywać duży odsetek kości psa, przy czym na uwagę zasługuje znany pochówek psa z wyposażeniem z nieco wcześniejszego okresu w Strzyżowie (J. Gurba 1954-1955). Wreszcie z hodowlą, tzn. z przędzeniem wełny, a niekoniecznie z uprawą lnu czy konopi, można wiązać gliniane przęśliki oraz przedmioty kościane w kształcie czółenek.

Wskutek znacznie słabszego przebadania osad, a przede wszystkim cmentarzysk kultury strzyżewskiej w stosunku do mierzanowickiej, nie możemy dokonywać nawet takich szacunkowych obliczeń wielkości grupy ludzkiej, jak to czyniliśmy w rozdziale o tej ostatniej kulturze, występowanie jednak podobnych jak w dorzeczu górnej Wisły skupisk osadniczych między Bugiem a Horyniem świadczyłoby o zbliżonych formach organizacji społecznej.

Występowanie na terytorium kultury strzyżowsldej bogatych złóż doskonałego krzemienia wołyńskiego, nadającego się szczególnie do wykonywania dużych narzędzi i broni, oparta na nim rozwinięta produkcja krzemieniarska m. in. niewątpliwie bardzo poszukiwanych wyrobów (grotów, oszczepów, sierpów) stwarzały zapewne dla ludności omawianej kultury dodatkowe źródło utrzymania. Trzeba bowiem pamiętać, że właśnie wytwory tego przemysłu (zwłaszcza groty oszczepów i sierpy), a nawet naturalne konkrecje surowca rozchodziły się najpewniej drogą wymiany daleko poza zasięg kultury strzyżowsldej (ryc. 31); spotyka się je m. in. w Polsce środkowej, a nawet zachodniej (T. Sulimirski 1957-1958, s. 315, fig. 79). Eksport ten wzmacniał, jak już wspomniano, siłę nabywczą i tym chyba należy tłumaczyć pojawienie się na terenie kultury strzyżowsldej zapewne importowanych przedmiotów bursztynowych (z północy), a zwłaszcza miedzianych (z południa i południowego wschodu), oraz nagromadzenie znacznej ilości paciorków „fajansowych" (zob. skarb z Horodyska). Zapewne powstały możliwości skupiania większej ilości cennych przedmiotów w rękach poszczególnych grup ludzkich, rodzin czy nawet jednostek, jakby o tym świadczyły skarby (zjawisko rzadkie jeszcze w tym czasie na terenie Europy środkowej i wschodniej), a także bogate wyposażenie w przedmioty metalowe i paciorki „fajansowe” niektórych grobów na cmentarzyskach strzyżowskich.

Z bliższą charakterystyką antropologiczną ludności kultury strzyżowskiej musimy się wstrzymać do czasu przeprowadzenia dokładnych analiz. Można tu jedynie odnotować, że zbadane szkielety z Gródka Nadbuż-nego należały do niskich osobników (148-162 cm), czym różni się szczególnie ostro populacja strzyżowska od populacji kultury mierzanowickiej; brak nam poza tym jakichkolwiek danych o cechach rasowych ludności kultury strzyżowskiej.