P1130708 resize

107

podstawy, połączonej z ostrzem zwykle 3 lub 5 nilami (tabl. XXIX: 28). Środkowa część ostrza jest czasem wypukła i tworzy rodzaj szerokiego dwustronnego żeberka. Sztylety typu drugiego są trójkątne, szerokie u podstawy, z jednoczęściową rękojeścią odlaną na rdzeniu (wewnątrz pustą), o podstawie lekko łukowatej, czasami z płytkim wcięciem (tabl. XXIX: 27). Nitów jest więcej, nawet 11, zazwyczaj w dwóch grupach na podstawie, a niekiedy takie na rękojeści. Trafiają się okazy (najprawdopodobniej ze schyłkowego okresu kultury unie-tyckiej) odlane w całości z pseudonitami.

Prawie wszystkie sztylety obu omawianych typów są bogato zdobione — głównie na ostrzu pasmami żłob-ków, tworzącymi motywy podłużnych, wsuwanych w siebie trójkątów, u podstawy zaś rękojeści mniejszymi trójkątami oraz kreskowanymi ukośnie, a czasami naprzemianlegle pasmami. Niekiedy zdobiono również rękojeść dwoma pasmami poziomych kresek.

Do sztyletów importowanych należy okaz tzw. typu malchińskiego z Przysieki Polskiej z charakterystycznie żebrowaną rękojeścią, stanowiący rodzaj naśladownictwa oprawnych sztyletów krzemiennych. Inne sztylety możemy uznać za unietyckie naśladownictwo wytworów obcych, np. angielskich lub irlandzkich.

Jest rzeczą zastanawiającą, że w Polsce sztylety znajdowane są o wiele częściej w północnej partii obszaru kultury unietyckiej, tzn. w Wielkopolsce, niż na Śląsku.

Z terenu Wielkopolski, m. in. z kurhanów w Łękach Małych, pochodzi kilka bereł sztyletowych. Na Śląsku znamy dotąd jeden okaz z Kotli, woj. legnickie. Ten charakterystyczny przede wszystkim dla terenów Pomorza rodzaj broni, może równocześnie symbolu władzy (opracowany wszechstronnie m. in. przez W. Sarnowską — 1969, s. 82-93), składa się z ostrza (analogicznego do typowego unietyckiego sztyletu) ustawionego pod kątem prostym do rękojeści, przymocowanego do obucha małymi nitami lub razem z nim odlanego. Z obu stron obucha znajdują się imitacje 3 dużych nitów odlane razem z obuchem (tabl. XXIX: 29-30), obok funkcji dekoracyjnej podnoszące być może skuteczność samej broni. Obuch z ostrzem osadzono na kilkudziesięciocenty-metrowym trzonku zakończonym u dołu brązowym okuciem (niekiedy z uszkiem). Występują też berła odlane w całości łącznie z rękojeścią. Kształt ostrza, sposób jego zdobienia i wspomniane imitacje nitów wskazują na typologiczny związek brązowych bereł sztyletowych ze sztyletami unietyckimi. Ich prototypy jednak wykonane z krzemiennych sztyletów osadzonych w drewnianym trzonku, znane są we wcześniejszych okresach np. na Półwyspie Pirenejskim, gdzie wiążą się z kulturą pucharów dzwonowatych.

Występujące w kulturze unietyckiej berła sztyletowe można podzielić na: 1 — okazy z grzbietem prostym, 2 — wypukłym i zaokrąglonym, 3 — szpiczastym. Pierwsza odmiana jest najbardziej typowa dla obszaru Wielkopolski i była tam chyba produkowana. Z pozostałych zwłaszcza trzecia, o szerokim terytorialnym zasięgu, stanowi u nas import z innych terenów. Ostrza większości unietyckich bereł sztyletowych są zdobione analogicznie do sztyletów tej kultury.

Obok narzędzi i broni na nie spotykaną dotąd skalę występują w fazie klasycznej różnorodne ozdoby brązowe. Niektóre spełniały najprawdopodobniej funkcję „pieniądza” lub stanowiły formę typowych półwy-tworów do dalszej produkcji. Do nich można zaliczyć masywne naszyjniki ze spłaszczonymi zawiniętymi w uszka końcami (tabl. XXXII: 1-3, 6, 7), znane wyłącznie ze skarbów, w Czechach zaś i na Morawach występujące także w grobach. W Polsce najwięcej odkryto ich na Śląsku. Jest to stara forma znajdowana na dużych obszarach Europy, zwłaszcza środkowej, oraz w strefie alpejskiej, mająca bliskowschodnie i anatolijsko-kau-kaskie odpowiedniki, a w kulturze unietyckiej pojawiająca się jeszcze przed jej klasyczną fazą (ryc. 35:4).

Podobnie podwójną funkcję mogły również spełniać bardzo rozpowszechnione w kulturze unietyckiej lite, grube bransolety i naramienniki (tabl. XXIX: 15-17), występujące tak samo całymi seriami w skarbach, a znane także z grobów. Są to bransolety z lekko ścieśnionymi nie schodzącymi się, dość szeroko rozstawionymi końcami, dalej grube naramienniki o owalnym zarysie, również z lekko zwężającymi się, poprzecznie ściętymi, schodzącymi się lub też zachodzącymi na siebie końcami, zdobione .często przy końcach poprzecznymi żeberkami. Niektóre duże okazy (np. z Głogowa), określane czasem jako nagolenniki, są puste wewnątrz i często były odlewane na glinianym rdzeniu; są też naramienniki zamknięte. Rzadziej się u nas spotyka typowe natomiast dla innych terenów (np. Czech) mankietowe bransolety (tabl. XXIX: 13) otwarte, poziomo żebrowane po stronie zewnętrznej, a także bransolety spiralne z drutu brązowego. W dalszym ciągu wyrabiano w fazie klasycznej bransolety, pierścienie i zausznice z drutu o powrotnym zwoju oraz ozdoby z prostych kółek z zachodzącymi końcami lub małych spiralek i innych skrętów, m. in. ze złota.

Szeroką gamę typów reprezentują szpile występujące przede wszystkim w grobach, zazwyczaj w pobliżu klatki piersiowej, ramienia lub czaszki; używano ich głównie do spinania szat. Liczne są szpile z główką plasko--kulistą lub w pełni kulistą ukośnie przekłutą (tabl. XXIX: 21), niektóre z trzonkiem skręconym śrubowato dookoła własnej osi lub zdobione poniżej główki poprzecznymi żłobkami. Pokrewną formę stanowią szpile z główką kapturkowatą, zaopatrzone czasem w otworek w górnej lekko przypłaszczonej części trzonka. Dalszym typem charakterystycznym dla kultury unietyckiej są szpile uszate z płaską główką (tabl. XXIX: 19, 22), zaopa-