P1130736 resize

tury. Nic musiało się (o wcale wiązać z jakąś większą zmianą ludności. Wręcz odwrotnie, silne tradycje, zwłaszcza w zakresie obrządku pogrzebowego, wydają się wskazywać na pewną kontynuację w zasiedlaniu czy penetracji tych terenów od dłuższego czasu przez te same grupy ludzkie. Zaistniały natomiast korzystniejsze warunki ich ogólnego rozwoju, co przejawia się w zajmowaniu znacznie większych niż w poprzednim okresie obszarów, nabywanie (a może i częściowo produkowanie) licznych wyrobów metalowych (w tym ze złota), pochodzących z różnych, jak się wydaje, nieraz dość odległych ośrodków produkcyjnych, wreszcie w gromadzeniu „skarbów”.

Chronologia

Kultura grobsko-śmiardowska jest oczywiście młodsza od dolnoodrzańskiej kultury ceramiki sznurowej. Świadczą o tym zarówno pewne obserwacje stratygraficzne poczynione w Wartin (K. Siuchniński 1969, s. 204) i w Dębogórze (K. Siuchniński 1969, s. 133,134, tabl. X), jak też bliskie analogie dla części naczyń grobsko-śmiar-dowsłdch w ceramice unietyckiej i iwieńskiej oraz dość dobrze określona pozycja chronologiczna wyrobów metalowych. Rzecz ciekawa, że grobsko-śmiardowskie naczynia o nawiązaniach unietydóch odpowiadają ceramice jedynie starszego okresu tej ostatniej kultury (tzn. unietyckiej), zwłaszcza fazy II i III, kiedy to pojawia się tam również dużo naczyń pucharowa tych z płaskim guzem. Natomiast pomorskie wyroby metalowe reprezentują chronologicznie znacznie szerszy wachlarz form z przewagą typów rozpowszechniających się dopiero w klasycznej fazie kultury unietyckiej. Współczesność jednakże tej ceramiki z wyrobami brązowymi nie może ulegać już dziś żadnej wątpliwości, zważywszy na ich współwystępowanie w tych samych zespołach grobowych (np. w Śmiardowie) lub w skarbach (np. Szczepankowo). Wynika stąd, że raz ukształtowane jeszcze w początkach kultury unietyckiej (przy jej pewnym udziale) formy naczyń kultury grobsko-śmiardowskiej nie podlegały większej ewolucji przez cały wczesny okres epoki brązu — i jakkolwiek utrzymywane były bliskie związki z rozwijającą się oraz terytorialnie ekspandującą kulturą unietycką, szczególnie w okresie największego rozkwitu jej metalurgii (faza klasyczna), to nie odbiły się one już na ceramice omawianej kultury. Może to dowodzić, że kontakty miały charakter głównie wymiany handlowej i nie związane były z przenoszeniem się ludności obu kultur oraz że istniała na Pomorzu duża odporność na wpływy obce w zakresie garncarstwa, a zapewne także i w innych dziedzinach kultury materialnej i duchowej poza samą metalurgją.

Bliższa analiza form wyrobów^metalowych w kulturze grobsko-śmiardowskiej stwarza możliwość wyróżnienia wśród nich przynajmniej 2 faz chronologicznych. Do fazy I należy większość ozdób wykonanych z drutu miedzianego, brązowego lub złotego, zapewne też znaczna część naszyjników z końcami zwiniętymi w uszka, tarczka-medalion, zausznice w kształcie wierzbowego liścia. Część tych przedmiotów znaleziona została w skarbach z Krajnika Dolnego i z Żeńska (ryc. 47). Odpowiadają one (zwłaszcza ten ostatni) skarbom kultury unietyckiej z Siedlec i kultury iwieńskiej z Wąsosza. Nieco młodszy jest skarb ze Szczepankowa (tabl. XLII). Reprezentantem starszej fazy naszej kultury może być cmentarzysko w Płoni.

Fazę II reprezentują sztylety, siekiery, szpile, bransolety i naramienniki. Z fazy tej pochodzi też większość pochówków w Śmiardowie. Na ten okres przypada też największa ilość skarbów. Jednym z najpóźniejszych z nich jest skarb z Objezierza, zawierający m. in. ostrza bereł sztyletowych i sztylet typu saskiego. Nie wykluczone, że mniej więcej do tego okresu odnoszą się naczynia o esowatym profilu, jakie znamy z Gdańska-Nowych Szkotów (W. Sarnowska 1969, s. 148, ryc. 40i) i z Pruszcza Gdańskiego (W. Sarnowska 1969, s. 150, tyc. 41o,k).

Nasuwa się zasadnicze pytanie, jak należy datować początki kultury grobsko-śmiardowskiej. Otóż zważywszy, że pewne wpływy kultury protounietyclriej możemy śledzić już w młodszej fazie grupy dolnoodrzańskiej kultury ceramiki sznurowej (tzw. kubki wkrzańskie, misy na nóżkach), która musiała być tym samym współczesna samym początkom kultury unietyckiej w Europie środkowej, okres wykształcenia się naszej kultury należy odnieść do II, a być może dopiero do III fazy kultury unietyckiej na Śląsku. Potwierdzeniem tego byłyby najstarsze wyroby metalowe na Pomorzu (tn. in. zausznice w kształcie wierzbowego liścia) pojawiające się bardziej na południu dopiero w całkowicie wykrystalizowanych kulturach wczesnobrązowych (np. w mierzanowiełdej, nagyrevskiej, Kisapostag). Możemy więc przyjąć dla początku kultury grobsko-śmiardowskiej datę ok. 1700 p n e Dalszy rozwój kultury grobsko-śmiardowskiej przebiegałby równolegle z rozwojem kultury unietyckiej 0 iwieńskiej) w kolejnych jej fazach chronologicznych.

Niejasno przedstawia się. jak na razie, problem zaniku kultury grobsko-śmiardowskiej. Być może, że przetrwała ona, przy niezmienionej większości swych cech, do początków II okresu epoki brązu wg chronologii J. Kostrowskiego. Świadczyłyby o tym może niektóre późne formy brązowych sztyletów z wąskim żeberkiem (W. Sarnowska 1969, s. 209, ryc. 70g), siekierek z zaczątkową piętką (W. Sarnowska 1969, s. 209, ryc. 70u) t szpil z kulistą, zdobioną główką (W. Sarnowska 1969, s. 214, tyc. 72a) znajdowanych na terenie Pomorza.