P1170486

308 Rmiord Wolaaituricz

środkowym Nadodrzu i nad dolną Wartą, z faz młodszej i, nieco dyskusyjnej, najmłodszej, gdzie zanik kultury łużyckiej musiał nastąpić z końcem Ha D2 3 Lt A. ewentualnie w początkach Lt B.

Stan badań nad grupą wschodniopomorską z interesującego nas punktu widzenia pozostaje w 'bliskim związku ze stanem badań nad datowaniem początku kultury pomorskiej. Jeśli za wyznacznik początku kultury pomorskiej uznać pojawienie się urn twarzowych (L. J. Luka 1979. s. 147) w okresie Ha D (J. Kruk 1969, s. 95 i n.), to faza wielkowiejska datowana ogólnie na Ha C jest schyłkową fazą grupy wschodniopomor-skiej (kaszubskiej) kultury łużyckiej.

Tak więc na dolnym Nadodrzu i na Pomorzu Wschodnim schyłek kultury łużyckiej przypada z końcem Ha C — Ha Dl bądź ogólnie z końcem Ha C, natomiast w kolanie Odry, na południowo-zachodnim skrawku Pomorza, schyłek kultury łużyckiej przypadł później, a mianowicie z końcem młodszej fazy grupy górzyckiej, tj. z końcem Ha D2 3 Lt A lub jeszcze później — z końcem schyłkowej fazy nąjmłodszej, tj. gdzieś w początkach Lt B. Ustalenie schyłku kultury łużyckiej na całym Pomorzu wymaga więc uchwycenia jej schyłku w grupie zachodniopomorskiej w jednym z dwóch możliwych przedziałów czasowych, a mianowicie z końcem Ha C—Ha Dl lub — jak sugerował to J. Kostrzewski i A. Gardawski — z końcem Ha D względnie Ha D2—3 Lt A.

Stan badań nad grupą zachodniopomorską jest nąjmniej zadowalający i obecnie w odniesieniu do okresu halsztackiego możemy więcej powiedzieć o tym, czym ta grupa nie jest, niż o tym, czym ona jest w istocie. Jest bowiem ona określeniem geograficznym obszaru położonego między grupami górzycką i kaszubską (wschodniopomorską) o nie sprecyzowanych przewodnich cechach kulturowych i o nie ustalonych ramach chronologicznych, a więc pojęciem bez elementów samookreśla-jących zasięg przestrzenny osadnictwa tworzącego grupę kulturową, o której mowa.

U schyłku lat pięćdziesiątych bieżącego stulecia grupa zachodniopomorska została wyodrębniona jedynie w okresie halsztackim (J. Kostrze-wski 1958, s. 171 n.). W latach sześćdziesiątych początek tej grupy został cofnięty do V okresu epoki brązu (J. Kostrzewski 1965, s. 176 i 180, ryc. 51; 1966, s. 60 66, ryc. 8). Wreszcie w latach siedemdziesiątych początki grupy zachodniopomorskiej cofhięte zostały w głąb IV okresu epoki brązu (F. Horst 1972; 1978, s. 155, ryc. 7; M. Gedl 1975, s. 120—121, mapa 2; 1980, s. 84 85; J. Dąbrowski 1979, s. 74 n., ryc. 36).

W rzeczywistości w zgodzie ze stanem źródeł, jakimi dotychczas dysponujemy, pewniejsze są podstawy wyodrębnienia grupy zachodniopomorskiej w okresach IV i V epoki brązu niż w okresie halsztackim. J. Kostrzewski wydzielając grupę zachodniopomorską w okresie halsztac-

kim objął nią dolne Nadodrze, a za przewodnie uznał te cechy, które wykazuje materiał wczesnogórzycki z okolic Szczecina. Jak wiadomo, dolne Nadodrze stanowi niewątpliwie północną strefę grupy górzyckiej, a materiał z okolic Szczecina wykazuje klasyczne cechy starszej fazy grupy górzyckiej, synchronizowanej z Ha C— Ha Dl (S. Griesa 1982, s. 17, mapy 2, 3 i 6). W tej sytuacji zróżnicowanie terytorialne Pomorza Zachodniego w okresie halsztackim wymaga niezbędnej korekty, będącej wyborem między dwiema możliwościami, a mianowicie włączenia do północnej strefy grupy górzyckiej całego obszaru grupy zachodniopomorskiej albo też sprecyzowania przewodnich cech grupy zachodniopomorskiej, jeśli wykazują odmienność od grupy górzyckiej- W jednym i drugim przypadku oznacza to konieczność skatalogowania materiałów halsztackich i ich kartograficznego zestawienia, celem ustalenia zasięgu osadnictwa północnej strefy grupy górzyckiej lub grupy zachodniopomorskiej i określenia jego stosunku do wyodrębnionej przez F. Horsta (1972) grupy uznamsko-wolińskiej- Zrealizowanie tego postulatu pozwo-