P1170501

338    __ Janus* T. Podgórski

spotkało się z krytyką J. Kostrzewskiego, który twierdził opierając się na materiałach z cmentarzyska w Warszkowie III i w Dębówku Nowym

że przewodnie typy ozdób brązowych tej grupy mają znacznie dłuższą chronologię (naszyjniki podłużnie żłobkowane i takież bransolety, naszyjniki tordowane z czworokątnymi końcami, zwiniętymi w uszka), sięgającą do okresu HaC. który zaliczył do kultury pomorskiej (J. Kostrze-wski 1933. s. 59 n.. tam także zawarta jest krytyka pochodzenia i datowania materiałów ceramicznych oraz pochodzenia i zasięgu grupy wielkowiejskiej). Argumentem przeważającym za zaliczeniem materiałów z cmentarzysk wielkowiejskich do okresu HaC jest, zdaniem Kostrzewskiego, występowanie szpil z łabędzią szyjką na cmentarzyskach w Swarzewie- Władysławowie, Władysławowie, Dębówku Nowym i na innych cmentarzyskach tej grupy, które to szpile sam Petersen datował na HaC (E. Petersen 1929, s. 108; J. Kostrzewski 1933, s. 59 n.). Również H. Hoffmann zakwestionował chronologię Petersena na podstawie występowania wymienionych szpil i długotrwałego egzystowania bransolet o powrotnym zwoju (H. Hoffmann 1936, s. 98 n.). Po ponownym opracowaniu materiałów z obu przewodnich cmentarzysk grupy wielkowiejskiej, złączonych nazwą Wielka Wieś—Swarzewo, także W. La Baume skrytykował zbyt wczesne datowanie omawianej grupy, którą

w zgodzie z Petersenem — uważa za fazę początkową kultury popielnic twarzowych, zaliczając ją jednak do okresu HaC (W. La Baume 1939. s. 226).

Pogląd J. Kostrzewskiego i W. La Baume'a utrwalił się w polskiej literaturze archeologicznej. Materiały z okresu HaC na Pomorzu wiązane były początkowo z kulturą pomorską, a później po modyfikacji L.J. Luki i J. Kostrzewskiego z grupą kaszubską kultury łużyckiej (L. J. Luka 1962, s. 189 n.; 1966, s. 7 n.; J. Kostrzewski, W. Chmielewski, K. Jażdżewski 1965, s. 219 n.). Natomiast materiały z okresu HaD zaszeregowywane są do kultury wschodniopomorskiej, zwanej przez W. Hensla wejherowsko-krotoszyńską (1971, s. 76 n.). Nazwy tej użył również L. J. Luka (1979, s. 147 n.). Przy terminie „kultura pomorska" pozostaje natomiast konsekwentnie T. Malinowski (1969, s. 9 n.). U podłoża dyskusji, dotyczącej chronologii grupy wielkowiejskiej, legły następujące przyczyny: 1 - wprowadzenie przez E. Petersena dla wczesnej epoki żelaza podziału chronologicznego Reineckego obok stosowanego nadal dla epoki brązu systemu Monteliusa; 2 podkreślanie przez antagonistów cech, które wiązały grupę wielkowiejską przede wszystkim z V okresem epoki brązu (E. Petersen) bądź wskazywały na związki z okresem HaC (J. Kostrzewski, W. La baume).

Analizując materiały pomorskie z okresu EB V i HaC zauważamy charakterystyczne ąjawisko. Otóż: 1 u schyłku epoki brązu (EB V) na

Pomorzu Gdańskim występuje znaczna dość skarbów brązowych, przy {decydowanie mniejszej ich liczbie w okresie HaC (por. L. J. Luka 1963. i. 234, wykaz); 2 zauważa się dysproporcję urozmaiconego zestawu wyrobów brązowych (broni, narzędzi i ozdób) z okresu EB V. pochodzącego głównie ze skarbów, w stosunku do analogicznych kategorii zabytków, znanych z cmentarzysk okresu HaC; 3 - użytkowanie w stosunku do skarbów schyłku epoki brązu systemu Monteliusa (z modyfikacjami J. Kostrzewskiego i K. Jażdżewskiego) wobec stosowania systemu Reineckego do znalezisk z wczesnej epoki żelaza, powoduje datowanie tych samych typów zabytków w skarbach na okres EB V. a w grobach na okres HaC, co dąje w efekcie obraz taki. że w jednym okresie pewne typy zabytków występują wyłącznie w skarbach (EB V). a w kolejnym okresie (HaC) - wyłącznie na cmentarzyskach:

W fcmcstii tnr grupii

Okres	S Cm	s =	skarby
EB V	X —	Cm	= cmentarzyska
HaC	X	X =	występowanie

= brak znalezisk

Nasuwa się tu wątpliwość, czy nie jest to zbyt uproszczony, schematyczny podział i czy uzyskany obraz długotrwałości niektórych typów zabytków na Pomorzu Gdańskim nie jest pozorny, czy nie mamy tu do czynienia z równoczesnym występowaniem pewnych typów ozdób zarówno na cmentarzyskach, jak i w skarbach:

Okres	S	Cm	s =	skarby
EB V	X	X	Cm	= cmentarzyska
HaC	X	X	X =	występowanie znalezisk

Pod uwagę wzięto te zabytki, które występują zarówno w skarbach z okresu EB V, jak i na cmentarzyskach datowanych na HaC. Nie jest to wybór zbyt duży. ponieważ na cmentarzyskach tych z reguły znajdujemy niewiele zabytków brązowych, a np. w Darskowie, woj. słupskie, na rozkopanym w znacznej części cmentarzysku, nie znaleziono żadnych wyrobów metalowych (F. J. Lachowicz 1964, s. 98). Ponadto w grobach występują jodynie niektóre przedmioty brązowe, głównie ozdoby i przy-bory toaletowe, co ogranicza możliwości porównawcze Najbogatsze w interesujące nas znaleziska brązowe są cmentarzyska we Władysławowie i w Swarzewie Władysławowie. Dostarczyły one dużego wyboru form zabytków brązowych, toteż stanowiska te mają pierwszorzędne znaczenie dla naszych rozważań. Wybór ten jest o tyle znaczący, ze w pasie nadmorskim występuje skupienie skarbów brązowych z okresu EB V.

Przedmiotem analizy będą następujące zabytki brązowe, występujące zarówno w skarbach okresu EB V. jak i na cmentarzyskach okresu