P1180125

344 MAREK GEDL

do kultury pomorskiej¹ fryc. 1). W pięciu wypadkach są to cmentarzyska⁵⁵. Materiały ceramiczne i metalowe z zespołów zaliczanych do kultury pomorskiej na Górnym Śląsku nie minią się zbyt od materiałów schyłkouołuiyckich. Dotyczy to szczególnie obu grobów z Gołkowic, pow. Kluczbork”. Pięć pozostałych stanowisk¹ to osady znane z przypadkowych odkryć lub z badań powierzchniowych. Określenie kulturowe skorup zebranych z tych stanowisk nie jest bynajmniej oparte na silnie umotywowanych przesłankach.

Nie ma zbyt wielu podstaw, by przypuszczać, że kultura łużycka w północnej części Górnego Śląska została unicestwiona przez ludność kultury pomorskiej. Podobieństwo zachodzące pomiędzy obydwoma kulturami zarówno w materiale zabytkówym. jak i w obrządku pogrzebowym powinno nam sugerować, że po prostu tzw. kultura pomorska jest jedną z faz kultury łużyckiej, analogicznie jak na przykład materiały w stylu halsztackim. Ostatecznie różnice pomiędzy kulturą łużycką z V okresu epoki brązu a tą samą kulturą we wczesnej fazie okresu halsztackiego są znacznie większe niż różnice pomiędzy kulturą późnołużycką a pomorską. Spostrzeżenie to dotyczy zachodniej części południowej Polski.

Sugestie o konieczności nowego spojrzenia na kulturę pomorską spotykamy coraz częściej w ostatnich czasach¹.

Materiały kultury pomorskiej spotykamy na Górnym Śląsku jedynie w kilku północnych powiatach. Możemy je datować w przybliżeniu na IV w. i dociągać najwyżej do początków tego stulecia. Datowanie to Jest zgodne z dotychczasowymi opiniami o czasie trwania kultury pomorskiej na Śląsku¹. Do przeciągania materiałów pomorskich w głąb okresu lateńskiego na Górnym Śląsku brak nam zabytków przewodnich. Także niewielka ilość grobów w typie pomorskim na cmentarzyskach nie sugeruje zbyt długotrwałego użytkowania tych cmentarzysk.

W tym czasie w południowej części Górnego Śląska panuje jak gdyby absolutna pustka kulturowa. Dopiero w II w. pjLe pojawiają się nieliczne znaleziska grobowe typu celtyckiego¹⁷, a w następnym stuleciu kształtuje się tu już wyraźnie osadnictwo kultury celtyckiej, reprezentowane szczególnie przez osadę w Nowej Cerekwi, pow. Głubczyce¹, przy czym osadnictwo w typie celtyckim ogranicza się jedynie do południowej części Górnego Śląska.

Po zaniku kultury pomorskiej na przełomie IV i III w. następuje w północnej części Górnego Śląska około dwunastoletnia. Jak się wydaje, przerwa osadnicza. Do-

picro wlv.p.n.e pojawia tlą na tym terenie kultura przeworska*. W tym teł okresie musiały nastąpić jakieś kontakty pomiędzy terytorium zajętym przez kulturą celtycką a terenami kultury wczesnoprzeworskiej. Świadczą o tym materiały o charakterze przeworskim znalezione w osadzie celtyckiej w Nowej Cerekwi, pow. Głubczyce*. Następnie w ciągu I i 11 w. n. c. kultura przeworska opanowuje cały teren Górnego Śląska.

WNIOSKI

W południowej części Górnego Śląska kultura łułycka jest uchwytna do początku VI w. p.n.e. Potem następuje jej załamanie I zanik. Za sprawców zniszczenia kultury łużyckiej na tym terenie uważa się koczowników scytyjskich, którzy wtargnęli prawdopodobnie na Górny Śląsk od południa poprzez Bramę Morawską.

W północnej i wschodniej części omawianego obszaru kultura łużycka trwa jeszcze przez cały wiek V, w ramach stylu póinohalsztackiego. W IV w. można jeszcze wyróżnić w północnej części Górnego Śląska słabe osadnictwo tzw. kultury pomorskiej. Kulturę tę uznać raczej należy, w południowej Polsce, za późną fazę kultury łużyckiej. Tymczasem w południowej części Górnego Śląska brak datowanych materiałów. Podobna sytuacja zaczyna się także we wschodniej części Górnego Śląska. III wiek p.n.e stanowi jak gdyby zupełną pustkę osadniczą na Górnym Śląsku.

Dopiero w n w. pojawiają się ślady pobytu Celtów w południowej części interesującego nas obszaru. Z drugiej strony, od północy pojawia się w I w. kultura przeworska.

Nie może być zupełnie wyłączona hipoteza, to ludność kultury łużyckiej trwała w okresie lateńskim na Górnym Śląsku, konserwatywnie trzymając się form póż-nohalsztacłdch. Jednak na przyjęcie tej hipotezy brak na razie jakichkolwiek bezpośrednich dowodów. Nie można także jeszcze mówić o istnieniu na Górnym Śląsku ciągłości kulturowej pomiędzy kulturą łużycką oraz jej fazą pomorską a kulturą przeworską. Brak też tutaj jak dotychczas w materiale archeologicznym dowodów na istnienie na Górnym Śląsku mieszanej kultury łuiycko-cełtyckiej w okresie lateńskim.

Należy obecnie tylko postulować intensyfikację badań nad okresem lateńskim na Górnym Śląsku, gdyż jedynie nowe materiały być może pozwolą rzucić nieco światła na ten okres.

MAREK GEDL

NOTES ON THE DECZJNE OF THE LUSAT1AN CULTURE IN UPPER SILESIA

In the Southern part of Upper Silesia the occurrence of ttte Lusatian culture up to the beginning ot the 6th cen tury B. C may be traced. La ter the materiał* of this culture disappear. The Scythian nomads, who probably imraded Upper Silesia from the South through the Moravian Gate are regarded as responsible for the dcstruction of the Lusatian culture on this area.

In the Northern and Eastern parts of Upper Silesia the Lusatian culture lasted throughout the whole of the fifth cen tary within the style of the late Hallstatt period. In the 4th century it is possible stfil to distinguish on the Northern part of Upper

" Jaroka, Pradzieje s. 95 — mapka. ⁴* Czerska, op. cif., s. 60.

iż

Archeologia Polski, t. VH, *. t

1

Głosławiee, pow. Opole; Kóbylno, pow. Opole; Koraorzno, pow. Kluczbork; Krzenowice, pow. Opole, Olesno-Walce.

“L J. Luka, Uwagi nad dotychczasowym stanem i perspektywami rozwoju badań nad kulturą pomorską, „Wiadomości Archeologiczne", t 23:1956. s. 301—303; W Hol u bo wic z. Śląsk w epoce wspólnoty pierwotnej. [w:l Historia Śląską t I cr l. Wrocław 1960. s. 99.

" J. Potocki, Ł W oźniak, Niektóre zagadnienia związane z pobytem Celtów w Polsce, „Sprawozdania Archeologiczne", t. 8:1959, s. 94.

^K B. Czerska. Osada z okresu póinolateńskiego koło Nowej Cerekwi w powiecie Głubczyce. „Archeologia Śląska", t 3:1959, s. 25—68.

" Raschke, Die FHlhgermanen «n Oberschlesień, [w:] Germanische Urzeit Oberschlesiens, Opole 1933, s. 25—30. R. Ja raks. Pradzieje. [w:l Górny Śląsk. t L Poznań 1959. s. 90.    ^{1 2    2}

2

   Bogucice, pow. Opole; Gołkowice, pow. Kluczbork; Gosławice, pow. Opole; Ko-

bylno. pow. Opole; Komorznn pow. Kluczbork; Krzanowice, pow. Opole; Ligota Dolna. pow. Kluczbork; Nowa Wieś Królewska, pow. Opole; Olesno-Walce, Proślice, pow. Kluczbork.    i

*    Bogucice, pow. Opole; Gołkowice, pow. Kluczbork; Ligota Dolna, pow. Kluczbork; Nowa Wieś Królewska, pow. Opole; Proślice, pow. Kluczbork.

^aHaschk e, op. cit., s. 9, ryc. 3 2—4