P1180122

338 MAREK GEDL

Tabela 1 Sytuacja kulturowa w okresie halsztackim i lateńskim na Górnym Śląsku

! Stuleci. | 0kresy j przed n.e.J	Południowa część Górnego Śląska	Północna część Górnego Śląska	Wschodnia część Górnego Śląska
1 I e ^1 3 a	j kultura celtycka	kultura przeworska	7
n 5 £ 3 I 2 1 ii a — ■o	kultura celtycka [	7	?
"■ | U I X ^1 *■ ■ ^m 1-X	1	7	7
1 I « o 1 " li V	9 1	kultura pomorska	7
V j x 5 S ^1 | ■ j ® j. i ]	9	kultura łużycka grupa górnośląsko* małopolska	kultura łużycka grupa górnośląsko* 1 małopolska
j 11 i 1 * f agi	kultura łużycka j grupa śląska podgrupa głubczycka	kultura łużycka grupa górnośląsko-małopolska	kultura łużycka grupa górnośląsko* małopolska
11 i vn S	kultura łużycka j grupa śląska podgrupa głubczycka	kultura łużycka grupa górnośląsko* małopolska	kultura łużycka grupa górnośląsko* małopolska

gdyby odizolowany od wpływów stylu halsztackiego, rozwijającego się bujnie w stosunkowo niedużej odległości (około 30—50 km). Wpływy stylu halsztackiego na materiały grupy górnośląsko-małopolskiej są znikome, poza terenami pogranicznymi, gdzie można zaobserwować anemiczne przeciekanie niektórych elementów tego stylu. Rozwój wczesnohalsztackiej grupy górnośląsko-małopolskiej Jest dalszym lokalnym rozwojem form póinobrązowych. Szczególnie dobrze Jest to widoczne w ceramice.

Sytuacja ulega zupełnej zmianie w późnej fazie okresu halsztackiego (ryc. 1). Z tego okresu brak nam niemal zupełnie materiałów z terenu wyżyny głubczycklej. Wspaniały rozwój kultury łużyckiej na tym terytorium, który obserwowaliśmy we wczesnej fazie okresu halsztackiego, uległ gwałtownemu przerwaniu. Z całego tego terenu, tak gęsto zasiedlonego w okresie poprzednim^{1 2}, znamy jedynie jeden grób z Białej, pow. Prudnik³, który można ewentualnie odnieść do późnej fazy okresu halsztackiego. Ulega przerwie ciągłość użytkowania wielkich cmentarzysk (Kietrz, pow. Głubczyce). Teren wyżyny głubczyckiej, mimo iż stosunkowo jest dobrze przebadany pod wzglądem archeologicznym, robi w późnej fazie okresu halsztackiego wrażenie pustyni osadniczej.

W późnej fazie okresu halsztackiego cały ciężar gatunkowy kultury łużyckiej na Górnym Śląsku przesunął się na teren zajęty przez grupę gómośląsko-malcpóUką.

W tym to czasie kultura łużycka północnej i wschodniej części Górnego Śląska przeżywa swój szczytowy rozwój. Rozwija się tutaj lokalny ośrodek produkcji metalurgicznej¹, wytwarzający charakterystyczne dla siebie wyroby (m. In. naramienniki typu Kluczbork)*. Znamy z tego okresu stosunkowo dużo ozdób wykonanych z brązu. Natomiast narzędzia i broń wyrabia się Już tutaj tylko z żelaza. Ceramika jest prosta w formie l słabo zdobiona. W późnej fazie okresu halsztackiego teren Górnego Śląska wykazuje silne związki z południową częścią Wielkopolski 1 północną częścią Śląska Środkowego.

W świetle tych danych musimy uznać, że kultura łużycka na terenie wyżyny głubczyckiej uległa jakiejś katastrofie, po której już nigdy się nie podniosła. Materiał archeologiczny sugeruje, że owa katastrofa nastąpiła jeszcze w ciągu trwania stylu wczesnohalsztackiego na Górnym Śląsku. Jednak już po stosunkowo długim czasie trwania tego stylu. Świadczą o tym rozległe cmentarzyska z tego okresu. Nie spotykamy jednak jeszcze na owych cmentarzyskach materiałów w stylu późnohalsztac-kim.

Orientacyjnie należy odnieść datę owego katastrofalnego załamania się kultury łużyckiej w południowej części Górnego Śląska do VI w. p. n. e. Jeżeli będziemy brali pod uwagę bardzo silny miejscowy rozwój stylu wczesnohalsztackiego, można sądzić. Iż trwał on stosunkowo długo w nie zmienionej postaci. Na tej podstawie można ewentualnie wprowadzić poprawkę i przesunąć datę owego kataklizmu niszczącego kulturę łużycką na przełom VI na V w.

Zgodnie z opinią panującą wśród części archeologów można przypuszczać, że zniszczenia kultury łużyckiej w południowej części Górnego Śląska dokonał najazd koczowników scytyjskich. Wprawdzie na interesującym nas terenie nie stwierdzono dotąd żadnych śladów najazdu scytyjskiego, co można tłumaczyć niedostatecznym stanem badań osad obronnych. Jednak archeologicznie uchwytne ślady najazdu scytyjskiego znamy nieco dalej na północny zachód, już na terenie Śląska Środkowego i Dolnego, także na lewym brzegu Odry^{4 5 6}. Należałoby więc wysunąć przypuszczenie, że spustoszenie wyżyny głubczyckiej z początkiem młodszej fazy okresu halsztackiego spowodowane zostało tym samym najazdem, który zniszczył grody kultury łużyckiej na Środkowym Śląsku.

. Najeźdźcy przedostali się na teren wyżyny głubczyckiej przypuszczalnie od południa poprzez Bramę Morawską. Następnie spustoszyli najwyżej rozwinęły na Górnym Śląsku ośrodek, reprezentowany przez podgrupę glubczycką. Potem przeszli pasem przedgórza sudeckiego i poprzez Nysę Kłodzką dostali się na Śląsk Środkowy. Dzięki temu kultura łużycka z prawego brzegu górnej Odry nie została zniszczona.

Po upadku podgrupy głubczyckiej grupa gómośląsko-małopolska rozwija się dalej, dochodząc do szczytu rozwoju w późnej fazie okresu halsztackiego, przy czym nie mamy danych na.to, by przypuszczać, że ludność grupy górnośląsko-małopolskiej ekspandowała na teren południowego Śląska w późnej fazie okresu halsztackiego.

1

* M. Gedl, Badarua zespołu osadniczego kultury łużyckiej w Kietrzu, pow.

2

Głubczyce, „Archeologia Śląska”, t. 2:1959, ryc. 2 na s. 45.

3

A. Maruichke, Die ur~ und fruhgeschichtliche Besiedlung des Kreises Neustadt O. S.. Opole 1929, s. 42. tabL V 4, 5.

4

* J. Kostrzewski, Ze studiów nad wczesnym okresem żelaznym w Polsce, ,,Slavia Antigua", t. 4:1954, s. 41.

5

•G. Raichke, Vorgeschichte des Kreises Kreuzburg O. S.. Kluczbork 1940,

s.    79—81.

6

T. S u 1 i m i r s k i, Kultura łużycka a Scytowie, „Wiadomości Archeologiczne",

t.    16:1939—1948, s. 81—82.