P1180289

18

Lucja Okullcs

rozwoju, pozostaje pod przemożnym wpływem strefy rolniczej kręgu scytyjskiego, tracąc także w pewnym okresie południową część swego terytorium na jego rzecz;

- ... Osadnictwo dorzecza baby nie ulegające początkowo silniejszym oddziaływaniom halsztackim, u schyłku okresu halsztackiego C staje się na krótko domeną bezpośrednich wpływów z obszaru wschódnioalpejskiego. Nad Solawą i u stóp gór Harcu wytwarza się niewielki terytorialnie, lecz niezwykle silny ekonomicznie zespół osadniczo-kulturowy tzw. kultura popielnic domkowych, intensywnie oddziaływujący, może z racji swego położenia na ważnym szlaku handlowym, na obszary nad dolną babą, na Jutlandię i najdalej na Pomorze Wschodnie. Nim jednak oddziaływania te ujawniły się na naszym terenie w postaci popielnic domkowych i twarzowych, kultura popielnic domkowych w swym centrum rozwojowym kończy swój żywot, wobec odcięcia jej przez formujące się centra celtyckie nad Górnym Dunajem i Górnym Renem;

j _ W fazie L/B w południowym pasie środkowej Europy tworzy się

potężny zespól lateński, który na długo odcina się od swych północnych sąsiadów ostrą granicą kulturową.

Wszystkie te czynniki doprowadziły do wytworzenia się na obszarze między Wezerą, Górnym Dnieprem i środkową Wołgą, w okresie od VII do IV—III w. p.n.e. szeregu zupełnie nowych zespołów kulturowych. Były to:

a)    kultury kręgu jastorfskiego wchłaniające z czasem obszary kultury popielnic domkowych i Harpstedt-Nimburg;

b)    kultury kręgu pomorskiego powstałe na podłożu łużyckim;

c)    kultura kurhanów zachód ni obałtyjskich obejmująca Mazury, Półwysep Sambijski, kłajpedzki rejon ujścia Niemna 1 Północne Mazowsze;

j) wschodnióbałtyckie kultury grobów skrzynkowych kształtujące się na bazie powiązań ekonomicznych między osadnictwem Skandynawii i obszaru kamsko-wołżańskiego;

e) kręgi kultur powstałych w leśnej strefie Europy Wschodniej a więc ananiński, diakowsko-gorodecki i miłogradzko-juchnowski. Najstarszym członem kręgu pomorskiego był zespół różnie nazywany; wschodmopomorskim, krotoszyńsko-wejherowskim lub po prostu pomorskim. Wykształcił się on w okresie halsztackim z kaszubskiej grupy kultury łużyckiej, której odrębność od innych grup tej kultury zaznaczała się już od V okresu epoki brązu Wzorce i bodźce rozwojowe dla własnego modelu struktury gospodarczej i kulturowej zespół ten

■ X Koitruwikl. Kultura łużycka na Pomorzu, Poznań 1958, s. 204; T. M a -linowski. Obrządek pogrzebowy—, s. 14.

czerpak zapewne głównie z zachodniołużyckich grup typu biskupińskiego o czym zdają się świadczyć nielicznie jeszcze znane, lecz ciągle odkrywane osiedla obronne^,s. Jednocześnie zaznaczyły się tu silne impulsy stylistyczne i zapewne wchodzące w zakres kultury duchowej, płynące z macierzystego obszaru rozwoju kultury popielnic domkowych. Najważniejszym jednak dla genezy kultury pomorskiej był lokalny substrat łużycki z charakterystycznym, wysokim udziałem w przedmiotach metalowych nordyjskich form epoki brązu. Zaznaczyć jednak należy, że styl ozdób pomorskich tworzy odrębną całość i urzeczywistnia się w momencie gdy kultura nordyjska należy już do przeszłości. Z czasem kultura pomorska ulega silnym, różnokierunkowym wpływom integracyjnym scalającym ją z całym kręgiem pomorskim.

Drugim centrum genetycznym kręgu pomorskiego była powstająca nad środkową Wisłą tzw. kultura grobów kloszowych. W genezie tej kultury największą rolę odegrały wschodnie grupy kultury łużyckiej, głównie mazowiecko-podlaska, przy wyraźnych wpływaah południowych poprzez grupę tarnobrzeską i wschodnich idących od kręgu kultur scytyjskich i miłogradzko-juchnowskich. Na te ostatnie powiązania dotąd zupełnie nie zwracano uwagi, co jest w pełni zrozumiałe zważywszy stosunkowo niedawną datę rozpoznania archeologicznego osadnictwa Po-dnieprza i Polesia.

Oba wymienione wyżej centra genetyczne kręgu pomorskiego należy rozpatrywać w określonych odcinkach czasowych. Nie ulega wątpliwości, że w okresie ich kształtowania były to dwie odrębne prowincje kulturowe, powtarzające w swych cechach przewodnich różnice obserwowane już w lokalnych grupach kultury łużyckiej, na których wyrosły. Różnice te pogłębiała także odmienność wpływów zewnętrznych, którym podlegały one w trakcie swojego rozwoju. Jednocześnie powstały warunki dla wzajemnych powiązań obu centrów, w wyniku których już we wczesnym okresie lateńskim możemy mówić o istnieniu rozległej subprowin-cji kulturowej oddziaływującej w wyraźny sposób na tereny sąsiednie. Oddziaływania te były wielokierunkowe i w efekcie doprowadziły do powstania zunifikowanego, pomorskiego kręgu kulturowego. W jego zasięgu znalazły się na wschodzie Polesie i Wołyń, gdzie ukształtowana została specyficzna grupa kulturowa o cechach reprezentatywnych dla całego kręgu pomorskiego, a której wywód można prowadzić zapewne z Mazowsza¹’. Inna grupa kręgu pomorskiego kształtuje się w Wiel-

» L J. Łuka, Osadnictwo starożytne i loczesnoiredniouneezne na terenie powiatu chojnickiego, Pomerania Antiąua, t 5: 1874, s. 189.

i* J u. V. Kucharenbo, K oeprosu o proiochołdenii aorufcineehoj kultury. Soyetskaja Archeologija, nr 1; 1890, s. 297 n.; tenże, PoIet’e v dremosti, [w;]