P1190095 (2)

120 ŚWIĘTE GÓRY

120 ŚWIĘTE GÓRY

* I A. Bako)

Ł

Rys. 5.6. Knig Rullowy nr I z Trzebiatowa (wg W Fllłpowtaka. opnu

_1

podobne] wysokości, o średnicy 12 m W centralne] części majdanu zachowane jest wzniesienie, łączące się po stronie zachodniej z wałem większym domniemanego grodziska W trakcie prowadzonych tam prac wykopaliskowych odnotowano. że owo centralne wyniesienie oddzielone jest od reszty terenu rowem, lańego dno zostało wyłożone brukiem z kamieni polnych; część kamieni nosiła ślady działania wysokich temperatur Wskazywać to może na zjawisko palenia ognisk w rowach — co stwierdzono również w przypadku opisywanych dalej odkryć z Trzebiatowa Wewnątrz obiektu, w warstwie spalenizny znaleziono prawie całe naczynie datowane na wiek X. choć liczebności ceramiki w całym badanym obiekcie były. jak podaje Dariusz Krasnodębski (2000), niewielkie. Interesujące jest też, że najbliższa osada otwarta została zidentyfikowana w odległości zaledwie 50 m od domniemanego .grodziska" Przeprowadzone tam w ograniczonym zakresie prace sondażowe wskazują, że funkcjonowała ona od końca XI do końca XII w. Czy i w jakim stopniu jej mieszkańcy Użytkowali pobliskie .grodzisko' oraz jakie były wzajemne relacje chronologiczne i funkcjonalne obu obiektów - dotąd nie ustalono.

Na terenach północnej Polski domniemany pogański zespół kultowy zidentyfikowano w Trzebiatowie (woj zachodniopomorskie). Zespól ten usytuowany jest na pagórku o wysokości 5-6 m. otoczonym bagnami (ryc. 5.6). Już sama nazwa tego miejsca, jak zwraca uwagę Aleksander Gieysztor (1982: 180), sugeruje składanie ofiar (od .trzeba" - ofiara pogańska) Identyfikacji miejsca dokonano podczas prac ratowniczych, realizowanych na tzw. Wzgórzu Dawida W roku 1931. w odległości około 100 m od wału rzeki Regi, natrafiono na owalną budowlę o wymiarach 10 x 13 m, otoczoną rowem o szerokości 1,5 I głębokości 0.5 m. wewnątrz której występowały dwa duże paleniska o śred-

nlcach 1,2 i 1,3 m, W środku owalu zidentyfikowano trzy trójkątne w przekroju doły po slupach; obiektom tym towarzyszyły pary dołów po palach umieszczone na zewnątrz. Dwa lata później natrafiono na podobny zespól, usytuowany wftodleglości 65 m na południowy zachód od pierwszego. Odnotowano, że owalny zarys był nieco mniejszy (8 x 10 m), a rów, choć węższy (1 m), był za tOrdwukiotnie głębszy (1 m). Wewnątrz udokumentowano tylko jedno palenisko, o średnicy 1,3 m, natomiast na zewnątrz owalu zidentyfikowano trzy otwory po slupach o średnicy 1-1,3 m. Badania archeologiczne wykazały też, że w rowach występowały fragmenty naczyń ceramicznych datowanych na okres IX-X w., węgle drzewne i kości zwierzęce. Znaleziska w rowach Władysław Fllipowiak (1967, 1975) zinterpretował jako resztki darów ofiarnych. Istnieje domniemanie, źe ognie palono zarówno w paleniskach wewnątrz owalu, jak i w rowach je okalających. Natomiast otwory po słupach o zastanawiające dużej średnicy znajdowane w rowach, wewnątrz owalnych konstrukcji, mogą być, zdaniem tego badacza, dołami po idolach kamiennych. O ile zespól opisanych odkryć i ich kontekst mają bez wątpienia charakter symboliczny. o tyle jednocześnie brak jest świadectw archeologicznych, aby tezę owamiennych idolach uczynić bardziej wiarygodną.

H^zypuszcza się, że podobną rolę spełniały datowane na okres DC-X w. koliste wały w Gardnie koło Słupska. W tym samym rejonie, koło wsi Smołdzino. u stóp rzeki Łupa wy znajduje się wysoki pagór o stromych zboczach (wysokość 115 m n.p.m.), oddalony od morza w linii prostej o niecałe 7 km. W tradycji miejscowej góra ta zwana Rowokół (wkładka ryc. 15) uchodziła za świętą górę Słowińców, zamieszkujących okolice jezior Gardno i Łeba (F. Gru-cza, K. Śląski 1970). Przeprowadzone w tym rejonie badania archeologiczne nie Rfostarczyły bezpośrednich świadectw pogańskich kultów. Zwrócono jednak uwagę na owalne grodzisko, położone na południowo-wschodnim stoku góry, obok którego wypływa źródło. Wzdłuż umocnień wałowych występowały tam gpytuowane koliście liczne paleniska, co z kolei przypomina sytuację znaną z Góry Chełmskiej kolo Koszalina (patrz dalej). Pozyskany z Rowokołu materiał ząbytkowy w postaci ceramiki pochodzi z różnych epok i okresów, począwszy ojjj neolitu, aż po czasy najnowsze. Stwierdzono, że okres świetności obiektu przypada na wieki IX-XI. Warto dodać, że na szczycie góry wzniesiono średniowieczu kaplicę pod wezwaniem św. Mikołaja, z przylegającym doń jifeentatzern; data jej budowy pozostaje sprawą dyskusyjną. Przyjmuje się, że mogło to nastąpić między XH/XUI a XV w. Wspomniany obiekt sakralny miał zapewne duże znaczenie religijne, skoro przybywali doń liczni pielgrzymi zarówno z Polski, jak i z Europy. Czyżby zatem kościół ten stanął na dawnym miejscu kultu? Jeżeli nie, to zastanawiające jest, dlaczego nie wzniesiono go raczej w miejscu zaludnionym - w osadach znajdujących się u podnóża? Są to pytania, na które brak jest jednoznacznych odpowiedzi⁶.

⁴ Do kwestii łych nówtqzufc osiatnio T. Malinowski (2004).