P1190200 (2)

310    ARCHEOLOGIA W BADANIACH NAJSTARSZYCH ZESPOŁÓW

zyskujących popularność, takich jak norbetanie i cystersi. Procesom tym towarzyszyła zmniejszająca się rola edukacyjna zakonu, brak większych nowych fundacji i - od XIII w - przeniesienie zakonów poci jurysdykcję biskupią. Tylko niektóre najstarsze klasztory benedyktyńskie, wielokrotnie zmieniane l rozbudowywane w ciągu wieków, przetrwały do naszych czasów. Przykłady najciekawszych i najlepiej przebadanych prezentujemy poniżej.

W cieniu Wzgórza Wawelskiego: archeologia w badaniach opactwa oo. benedyktynów św. Piotra i Pawia w Tyńcu pod Krakowem

Opactwo oo. benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem, którego początki sięgają połowy XI w . należy d( > najstarszych obiektów sakralnych wczesnego Średniowiecza ziem polskich (wkładka ryc 36, 37). Dotychczas jednoznacznie nie rozstrzygnięto, czy fundatorem klasztoru byt Kazimierz Odnowiciel, czy też jego zawmeror tM-zypisat należy Bolesławowi Śmiałemu i jego żonie Judycie.

Badani* wykopaliskowe zespołu tynieckiego mają długą, bo ponad 50-letnią historię. Zainicjowane zostały pracami Gabriela Leńczyka (1955), który od 9chylku lat czterdziestych XX w. prowadził tu systematyczne wykopaliska. Od lat sześćdziesiątych XX w. zakres badań powiększono o interdyscyplinarne prace archeologiczno-architektoniczne. Do połowy lat sześćdziesiątych przebadano niemal całą powierzchnię kościoła i towarzyszących mu zabudowań konwentualnych (por. K. Żurowska 1971). Ale mimo tak szerokiego zakresu badań, wszelkie próby archeologicznego uściślenia czasu powstania budowli kończyły się niepowodzeniem. Przede wszystkim brakowało znalezisk, które byłyby w tej materii rozstrzygające. Zdecydowana ich większość, wśród których dominowała ceramika, nie pozwala bowiem określić chronologii w ramach węższych aniżeli odcinki pięćdziesięcioletnie. Z tej przyczyny czas powstania zabudowy klasztornej odnoszono zarówno do połowy XI w., jak i do czasów niecoupóźniejszych

E Podjęte po raz kolejny w połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. prace ^^ramb^ęzno-konserwatorskie pozwoliły dokładniej określić chronologię nawarstwień obiektów klasztornych. Przy okazji zidentyfikowano bogate zaplecze osadnicze na terenach późniejszego klasztoru, gdzie miąższość warstw kulturowych dochodzi nawet do 2 m. Owe nawarstwienia uznawano początkowo za pochodzące z czasów pradziejowych, a ich obecność wiązano z osadnictwem Kultury łużyckiej. Nowsze prace weryfikacyjne wykazały jednak, że stratyfikacje te powstały w okresie wczesnego średniowiecza. Ich brak w innych częściach terenu opactwa wskazuje zarazem, że prawdopodobnie mają one związek z formowaniem terenu dla lepszego przystosowania go pod budowę pierwszego romańskiego kościoła. Na ten cel przeznaczono wschodnią część kulminacji. położoną poniżej maksymalnej wysokości kredowego wyniesienia. Przygotowanie płaskiej terasy pod budowę klasztoru wymagało uprzedniej realizacji skomplikowanych prac ziemnych. W ich wyniku nastąpiło przemieszanie znajdujących się tu nawarstwień i ich kontekstów archeologicznych W tej sytuacji badania archeologiczne skoncentrowano na dwóch podstawowych kwestiach: najstarszym kościele opackim oraz pochówkach znajdowanych na terenie naj-• Starszego klasztoru

W świetle opisywanych prac weryfikacyjnych, zrealizowanych przez Emila Zaitza (2000), budowę kościoła opackiego podjęto u schyłku lat pięćdziesiątych XI w. (niewykluczone, że jeszcze przed śmiercią pierwszego opata — Arona) lub w latach 1075-1085 (a zatem pod koniec działalności kolejnego opata - Ancho-ryl. Od początku istnienia aż po wiek XVIII wnętrze kościoła używane było do celów grzebalnych, a pierwsze groby zakonników zostały wpisane w plan powstającej świątyni. Dotychczasowe hadania archeologiczne doprowadziły do odkrycia prawie pięćdziesięciu pochówków. wśród których co najmniej kilkanaście odnosi się do okresu X1-XHLXIV w Miejscem chowania zmarłych były różne strefy kościoła klasztornego, w którym zidentyfikowano m.in. dwa groby opackie; pochówki znajdowano też w kapitularzu i w obrębie krużganków